اینوتکس 2024؛ نوآوری در حال پوست‌اندازی

مقدمه

شاید غرفه‌های یک نمایشگاه را کسب‌وکارها پر کنند، اما حقیقت این است که چیدمان نمایشگاه توسط دولت و سیاست‌گذاران صورت می‌گیرد. بر این اساس، نمایشگاه‌های چون اینوتکس، نه فقط نشان‌دهنده‌ی پیشرفت‌های بخش خصوصی، بلکه بازتاب سیاست‌های دولتی هم هست. در گزارش پیش رو، تحلیلی از بازدید نمایشگاه اینوتکس 2024 و مقایسه‌ی آن با آنچه سال گذشته در این نمایشگاه جریان داشت، ارائه خواهد شد.[1] برای این منظور، ابتدا خلاصه‌ای از مشاهدات گفته شده و در نهایت، تحلیلی نسبت به این وضعیت ارائه خواهد شد.

خلاصه مشاهدات

می‌توان در شش محور اصلی، مجموع مشاهدات را دسته‌بندی کرد:

• جمعیت مخاطبان: ارزیابی از استقبال مردم، جوانان و کارآفرینان به این نمایشگاه کاملاً مثبت است. نمایشگاه حداقل به شلوغی سال گذشته بود. در بین بازدیدکنندگان از قشر کارآفرینان و صاحبان صنایع، مردم عادی، جوانان علاقه‌مند به نوآوری و… دیده می‌شد.
• تعداد غرفه‌ها: تعداد غرفه‌ها کاهش جدی داشته‌اند. سالن سه و دو، به‌عنوان سالن‌های مرکزی در سال گذشته میزبان تعداد بسیار بیشتری از غرفه‌ها بودند؛ اما امسال به تعداد بسیار کمتری از شرکت‌ها اختصاص یافته بودند. غرفه‌های بسیار بزرگ، بدون محصولی که واقعاً نیاز به این حجم از فضا داشته باشند را شاهد بودیم. به‌طور مشخص، سالن 2 در سال گذشته در دو ردیف کنار و دو ردیف وسط، میزبان تعداد بسیار زیادی استارت‌آپ بود؛ غرفه‌های کوچک برای کسب‌وکارهای کوچک. امسال این سالن بیشتر به پارک علم و فناوری استان‌ها و دیگر مراکز نسبتاً بزرگ اختصاص یافته بودند و در جای دیگری هم شاهد حضور این حجم از استارت‌آپ‌ها نبودیم. لذا به‌طور مشهودی تعداد غرفه‌ها کمتر و اندازه‌ی آنها بزرگ شده بود.
• فراگیری دولتی‌ها و کم فروغی استارت‌آپ‌ها: همان‌طور که اشاره شد، بر خلاف سال قبل شاهد حضور گسترده‌ی استارت‌آپ‌ها در رویداد نبودیم. به‌طور کلی بیش از پیش اینوتکس به شرکت‌ها و کسب‌وکارهای جا افتاده تعلق داشت. در این میان، حضور فعال و پر زرق و برق بازیگران دولتی و نیمه دولتی ملموس بود. غرفه‌های منتسب به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، معاونت علمی، همراه اول، منطقه ویژه‌ی پیام و… مساحت زیادی از نمایشگاه را به خود اختصاص داده بودند.
• افزایش سخت‌افزاری‌ها: به‌طور ملموسی از شرکت‌های خدماتی کاسته و به شرکت‌هایی که محصول سخت و فیزیکی تولید می‌کنند اضافه شده بود. این موضوع، یا ریشه در گسترش استارت‌آپ‌های سخت‌افزاری دارد و یا سیاست معاونت علمی بر حمایت بیشتر و ترویج کسب‌وکارهای سخت است. به نظر گزینه‌ی دوم به واقعیت نزدیک‌تر باشد.
• پررنگ شدن غول‌های سنتی: به‌طور مشخص، فولاد مبارکه‌ی اصفهان، مس سرچشمه و سنگ آهن بافق از بزرگان کسب‌وکار سنتی در این نمایشگاه حضور داشتند. نوآوری‌های آنها خیلی از غرفه‌های‌شان مشهود نبود؛ ولی مسئولان فولاد مبارکه به واسطه‌ی حضور در نشست‌های مختلف، نوآوری‌های خود را روایت کردند. بازیگران سنتی دیگری مثل گلرنگ، اسنوا و… هم ارتباط‌گیری جدی با بخش استارت‌آپی و اکوسیستم نوآوری برقرار کرده‌اند.
• کمرنگ شدن خارجی‌ها: سال گذشته چندین غرفه به کشورهای خارجی تعلق داشت؛ در حالی که امسال به چهار میز کوچک و بدون برنامه یا استقبال خاصی محدود می‌شد.

تحلیل تحولات

الف) جنس نوآوری

در یک کلام و در قالب یک استعاره، می‌توان گفت زیست‌بوم نوآوری به جای تیشرت و شلوار لی، در حال پوشیدن کت و شوار است. این تعبیر دلالت‌های مختلفی داشته که بعضی از آنها مثبت و برخی منفی هستند. اول از همه، دیگر مانند گذشته شاهد قشر کثیری از جوانانی که استارت‌آپ زده باشند نیستیم و در عوض، حضور جدی‌تر بازیگران سنتی، چه از بخش دولتی و چه از بخش خصوصی را می‌بینیم. این، هم می‌تواند به معنای ناامید شدن جوانان از دستیابی به موفقیت‌های بزرگ از طریق نوآوری باشد و هم می‌تواند ‌معنای تلاش دولت برای خلق شکل جدیدی از زیست‌بوم نوآوری را داشته باشد؛ زیست‌بومی که در آن تولی‌گریِ جدی‌ترِ بزرگ‌ترها مشاهده می‌شود. به‌نظر نگارنده، هر دوی این معانی واقعیت دارند و البته هر دوی آنها بیشتر مثبت هستند تا منفی. در دهه‌ی 90، امید به کسب موفقیت از طریق استارت‌آپ و نوآوری شکل امید کاذب و توهم به خود گرفته بود اما امروز نوآوری دیگر آن شور و اشتیاق بیش از حد گذشته را ندارد؛ شاید بهترین رویکرد برای باز طراحی آن، ورود پیدا کردن هولدینگ‌های بزرگ سنتی و حتی بازیگران مرتبط دولتی و نیمه‌دولتی به این عرصه برای ایجاد کردن یک موج و نسل جدید باشد. این موضوع حتی در نشست‌های اینوتکس نیز مشهود است. مشخصاً اگر این فضا به سمتی برود که بازیگران سنتی، با رویکرد تصاحب و اضمحلال نوآوران وارد زیست‌بوم نوآوری شوند، نه تنها شاهد طرقی این عرصه نخواهیم بود، بلکه آن را تماماً از دست خواهیم داد.

معنای دیگر «کت‌وشلواری» شدن، کاهش ریسک‌پذیری و تکرار ایده‌های روتین است. در سالن شماره‌ی 2 سال گذشته که پیشتر اشاره شد، شاهد ایده‌های جدید و پر از ریسک بودیم که امید داشتند در آینده به کسب‌وکار جدیدی تبدیل بشوند؛ اما آنچه در اینوتکس 2024 دیده می‌شود، بیشتر پیشرفت در تولید محصولات قبلی و اسکوپ کردن بازیگران بزرگ قدیمی در حوزه‌های جدید است. البته این به‌معنای عدم حضور استارت‌آپ‌ها به‌طور مطلق نیست؛ در سالن پنج شاهد حضور کسب‌وکارهای نوپا هستیم؛ اما نه به کمیت و کیفیت سال گذشته.

ب) سخت‌افزار به‌جای نرم‌افزار

معاونت علمی در توجه بیشتر به نوآوری‌های حوزه‌ی سخت‌افزاری در مقایسه به خدماتی و نرم‌افزاری، صریح و قاطع بوده است. این موضوع در اینوتکس امسال بسیار مشهودتر بود. شاید همچنان غلبه با نرم‌افزاری‌ها باشد؛ اما رشد چشم‌گیر سخت‌افزاری‌ها در نمایشگاه، غیرقابل چشم‌پوشی است. چندین غرفه، ربات صنعتی خود را به نمایش می‌گذاشتند؛ ولی جای بسیاری از بازیگران مهم و یا نوپای عرصه‌ی خدمات دیجیتال مثل فین‌تک‌ها (که سال گذشته بسیار پررنگ‌تر بودند) خالی بود. از آنجا که اینوتکس فرصتی برای آشنا شدن جوانان و دانشجویان با پدیده‌ی نوآوری و مدل‌های آن است، این غلبه‌ی بخش سخت‌افزاری امر مطلوبی بوده و می‌تواند به شکل‌گیری الگوهای ذهنی جدید و نهایتاً زیست‌بومی دورتر از خدمات منجر شود. با این وجود، باید اشاره کرد که خدماتی شدن، یک روند واقعی در اقتصاد جهان است و حتی کسب‌وکارهای فروش محصولات فیزیکی نیز با اضافه کردن خدمات ویژه، دست به نوآوری می‌زنند. این ظرفیتی است که در عصر فاوا فعال شده و بدون شک مبارزه با آن فایده چندانی نخواهد داشت؛ بلکه باید به صورت حداکثری از فرصت‌های آن استفاده کرد. بخش خصوصی به خوبی این موضوع را متوجه شده و در سخت‌افزاری‌ترین اینوتکس تاریخ هم قابل مشاهده است!

 

ج) بازیگران جدید

غول‌های سنتی اقتصاد ایران روی خوشی به اکوسیستم نوآوری نشان داده‌اند و استارت‌آپ‌ها هم از این موضوع خوش‌حال به‌نظر می‌رسند. به‌نظر شکل‌گیری چنین ارتباطی و گسترش بخش به اصطلاح «ونچرز» در این صنایع، مدل بسیار کم‌خطر و مفیدتری برای توسعه‌ی نوآوری نسبت به شتابدهنده‌ها و مرکز نوآوری‌های رایج باشد. در این مدل، استارت‌آپ به حل مسئله نزدیک‌تر است. تجربه‌ و مهم‌تر از آن، زیرساخت‌های موجود در کسب‌وکار سنتی، به شدت می‌تواند مفید و کمک کننده باشد. البته این به‌معنای نفی ضرورت و اثر شتابدهنده‌ها نیست. برخی استارت‌آپ‌ها ناظر به مسئله‌ی مشخصی از صنعت نیستند و باید مسیر رشد خود را مستقل طی کنند؛ ولی ما به دلیل عقب‌ماندگی در صنعت به شدت به نوآوری‌های ناظر به مسائل صنایع نیازمند هستیم.

پیشنهادی برای اینوتکس 2025

برای سال آینده، پیشنهاد می‌شود که فضایی برای ارتباط و گفت‌وگوی بیشتر این چهار گروه به صورت رودررو فراهم شود: بازیگران دولتی و نیمه دولتی، کسب‌وکارهای سنتی و بزرگ، استارت‌آپ‌ها و دانشجویان. از نوآوران انتظار نمی‌رود که بتوانند در غرفه و مشابه نمایشگاه کتاب محصولات خود را به نمایش بگذارند یا نیروی کار مورد نیاز خود را جذب کنند. باید این بستر، شکل تعاملی‌تری به خود بگیرد. در حقیقت، نه مخاطب اینوتکس عامه‌ی مردم هستند و نه فایده‌ی اصلی آن نشان دادن دستاوردها و پیشرفت‌ها است، بلکه اینوتکس محفلی بین کسب‌وکارهای فعلی و کسب‌وکارهای آینده است که فایده‌ی محوری آن، ایجاد ارتباط و شبکه‌ی استعدادها و توانمندی‌ها است.

 

[1] لازم به اشاره و تأکید است که گزارش حاضر، مبتنی بر بازدید یک روزه و محدود تهیه شده است. به همین جهت، تا حد امکان از گزاره‌های قطعی با قیدهایی کلی و فراگیر مثل «همه» و «همواره» و حتی «اکثرا» پرهیز شده است. در صورت استفاده از چنین مواردی، یعنی حتماً بررسی دقیق‌تر صورت گرفته است.