فضای مجازی؛ فضایی بی‌مرز ولی قابل‌کنترل

بشر از ابتدای زندگی خود همیشه برای رفع نیازهای خود با محدودیت‌های گوناگونی هم چون محدودیت‌های زمانی و جغرافیایی مواجه است و همیشه تلاش می‌کند تا این محدودیت‌ها را با ایجاد فناوری‌ها و ابزار جدید و شیوه‌های نوین زندگی تا حد امکان برطرف کند. هدف گریز از این محدودیت‌ها در ابتدا حرکت به سمت زندگی آسوده‌تر و رفع حداکثری نیازهای مادی و معنوی بوده است اما به‌تدریج اهداف اقتصادی و سیاسی به جریان تولید علم و فناوری اضافه شد و مسیر تطور علم و فناوری تحت تأثیر قدرت و ثروت قرار گرفت و تا آنجا پیش رفت که گفته شد علم و فناوری خادم و اسیر قدرت است و حتی برخی اندیشمندان سخن از تقدم قدرت بر حقیقت زدند که این قدرت است که علم و فناوری را می‌سازد.
فضای مجازی یکی از بسترها و فناوری‌هایی است که در کنار گشایش‌های گوناگونی که به‌واسطه ظرفیت‌ها و فرصت‌هایش برای زندگی بهتر انسان فراهم آورده است، از مداخلات صاحبان قدرت و ثروت در امان نبوده و این مداخلات در قالب تهدیدهای مختلف برای سایر دولت‌ها و ملت‌ها نمایان شده است. همان‌طور که در بیانات رهبر معظم انقلاب ^{مدظله‌العالی} مکرر ذکرشده، فضای مجازی بستر و ابزاری است که ظرفیت محدودیت زدایی بالایی دارد (۱). چراکه محدودیت‌های زمانی و مکانی را به‌صورت قابل‌توجهی کم کرده و فضایی بی‌حدومرز ایجاد می‌کند؛ تا جایی که کنترل حاکمیت‌ها را بر قلمرو زندگی اجتماعی ملت‌ها و مرزها روزبه‌روز دشوارتر و پیچیده‌تر می‌کند.(۲)
حال این گستردگی و نامحدود بودن چه آسیب‌ها و تهدیدهایی با خود به همراه دارد؟ هم‌چنین ظرفیت‌ها و فرصت‌های این مرز دایی چیست؟ برنامه دشمن برای سوءاستفاده از این فضای بی‌مرز کدام است؟ آیا این فضا قابل مدیریت و کنترل است؟

با توجه به تعریف فضای مجازی که نظام‌های اجتماعی برآمده از تعاملات کاربران بر بستر شبکه‌های اطلاعاتی و ارتباطی است (یادداشت معنای فضای مجازی)، اگر این بی‌حدومرزی مدیریت و کنترل نشود، تهدیدها و ضربات جبران‌ناپذیری برای نظام‌های اجتماعی جمهوری اسلامی ایران به بار می‌آورد. همان‌طور که قلمرو جغرافیایی نیازمند مرزها و مرزبانی جغرافیایی است، قلمروهای اقتصادی، فرهنگی – اجتماعی و سیاسی نیز نیازمند مرزها و مرزبانی‌های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در فضای مجازی است.
بر اساس بیانات مقام معظم رهبری ^{مدظله‌العالی} این بی کنترلی در جامعه موجب آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی مانند شایعه‌پراکنی، تهمت، غیبت و جهت‌دهی اشتباه به افکار عمومی خواهد شد.

این موارد ضرورت مطالعات و پژوهش‌های ویژه‌ای را در مسئله کنترل فضای مجازی، مرز زایی و وضع قوانین و مقررات در این حوزه ایجاد می‌کند. سیاست‌گذاری، توسعه و کنترل فضای مجازی باید متناسب با ماهیت و ویژگی‌های این فضا باشد. بنا بر آنچه بیان شد، از ویژگی‌های اصلی این فضا گستردگی این محیط است که آن را تا حد بی‌مرزی پیش می‌برد ولی این گستردگی و بی‌مرزی، قابلیت و ضرورت کنترل این فضا را نفی نمی‌کند. ازاین‌رو می‌توان فضای مجازی را فضایی بی‌مرز ولی قابل‌کنترل نامید.