با گسترش فضای مجازی در دهه‌های اخیر تقریباً تمامی ابعاد زندگی اجتماعی انسان‌ها دچار تغییرات جدی شده است. درواقع روابط انسان‌ها با یکدیگر در بستر فضای مجازی، نظامات اجتماعی جدیدی را در این بستر و در امتداد فضای واقعی ایجاد کرده است. رویکردهای اولیه و غالب در توصیف پدیده فضای مجازی رویکردهایی صرفاً فنی – زیرساختی بود. این رویکردها به فضای مجازی در توصیف این نظامات اجتماعی و مسائل متنوع برآمده از آن‌ها ناتوان بوده و فهم عمیق و مناسب این ابعاد و مسائل نیازمند رویکردهای فنی – اجتماعی است. یکی از مدل‌های رویکرد فنی – اجتماعی مدل شش بعدی PESTEL است. بر اساس این مدل ابعاد اجتماعی فضای مجازی شامل ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی – فرهنگی، فناورانه، زیست‌محیطی و حقوقی-قانونی است.
بعد سیاسی
در بعد سیاسی دو مسئله قدرت و مرز مهم‌ترین مسائلی هستند که با ظهور فضای مجازی در پیش روی دولت‌ها قرارگرفته‌اند. در دوران پیشا فضای مجازی قدرت به شکل قدرت‌های کلان و روابط قدرت در دوران مدرن به‌صورت عمودی و سلسله مراتبی است. با گسترش فضای مجازی در دوران پست‌مدرن، قدرت‌ها به شکل قدرت‌های خرد و روابط قدرت به‌صورت افقی و شبکه‌ای تغییریافته‌اند. یکی از مسائل مهم در ابعاد و نظامات فضای مجازی مسئله مرز، هویت و استقلال است. سه دیدگاه در این مسئله وجود دارد:
- لا مرزی: مطابق این دیدگاه در فضای مجازی سه ویژگی لامکانی، لازمانی و لا مرزی وجود دارد و گریزی از آن نیست.
- مرز را دریکی از ابعاد قرار داده و سایر ابعاد نیازمند تعیین مرز نیست.
- همه ابعاد متناسب با اقتضائات خود دارای مرز هستند.
بعد اقتصادی
نظام اقتصادی عصر فضای مجازی با محوریت مبادله کالای اطلاعاتی و فرهنگی ازجمله بازی‌های رایانه‌ای و سینما شکل‌گرفته است. از مختصات اصلی این نظام اقتصادی خدمت محور بودن (اقتصاد خدماتی)، بهینه‌سازی تولید (کاهش مصرف انرژی به‌وسیله هوشمند سازی و فناوری اینترنت اشیاء)، قدرت زدایی از دولت‌ها، شکل‌گیری سرمایه‌داری شرکتی و افزایش تعداد مبادلات و کاهش هزینه مبادله است. مسئله محوری در اقتصاد پست‌مدرن کمبود مسئله «توجه» است. عامل توجه مخاطبین است که ارزش مبادله را در فضای مجازی تعیین می‌کند. هر کالای اطلاعاتی یا فرهنگی که بتواند توجه بیشتر مخاطبین را به خود جلب نماید ارزشمندتر خواهد بود؛ بنابراین نظام ارزشی در این عرصه توجه محور است.
بعد اجتماعی و فرهنگی
دو مسئله اصلی نظام اجتماعی و فرهنگی متأثر از فضای مجازی، مسائل هویت و رسانه است. در دوران پیشافضای مجازی با ظهور صنعت چاپ، تحولات چشمگیری در رسانه‌های جمعی رخ داد و با ظهور و توسعه فاوا در دوران پست‌مدرن، رسانه‌های اجتماعی را شاهد هستیم. ویژگی دوران پست‌مدرن، شبکه‌ای شدن اجتماعات به‌وسیله رسانه‌های اجتماعی است. تولید قدرت نرم، اقتصاد شبکه‌ای و … از مؤلفه‌های این جامعه شبکه‌ای است.
بعد فناورانه
بعد فناورانه فضای مجازی دارای سه لایه است: ۱-سخت‌افزار ۲- نرم‌افزار ۳- پلت فرم. با توجه به تسلط غرب بر دو عامل سخت‌افزار و نرم‌افزار سرمایه‌گذاری بر آن‌ها پیشنهاد نشده و اتخاذ استراتژی واردات در برابر آن‌ها معقول‌تر به نظر می‌رسد؛ اما همان‌طور که در سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات نیز آمده است، سرمایه‌گذاری داخلی بر لایه پلتفرم و خدمات پایه مؤثرتر است.
بعد زیست‌محیطی
دوران مدرنیته دوران تسخیر طبیعت و تسلط بر آن توسط انسان‌ها است. مصرف منابع تجدید ناپذیر مانند نفت، آهن و اکسیژن برای تولید انرژی هرچه بیشتر از مختصات اقتصاد مدرن است. البته محدودیت‌های طبیعت اجازه هرگونه تسخیری را به انسان نداده و تصرف‌های او واکنش‌هایی جدی از طرف طبیعت به همراه دارد. دوران پست‌مدرن، دوران آشتی و هم‌زیستی انسان با محیط‌زیست است. بهینه‌سازی در استفاده از منابع تجدید ناپذیر و استفاده بیشتر از منابع تجدید پذیر دو ویژگی مواجهه انسان با طبیعت در این دوران است که توسط فناوری اطلاعات و ارتباطات تقویت‌شده و گسترش می‌یابد.
بعد حقوقی- قانونی
ازجمله مسائل اساسی در بعد حقوقی فضای مجازی می‌توان به حریم خصوصی و آزادی اشاره نمود. به دلیل فقدان مدل بلوغ در نظامات فضای مجازی، نظریه‌ها و حدود مشخصی برای حریم خصوصی و آزادی تعیین نشده است. برای مثال در دوران پست‌مدرن بروز ویژگی‌های جدید ناشناسی (گمنامی)، لامکانی، لازمانی و گسترش مخاطب پیام در فضای مجازی باعث ایجاد تغییرات اساسی در تعریف و حدود آزادی بیان‌شده است؛ اما متأسفانه به دلیل فقدان مدل بلوغ مناسب، نسبت به این حدود شناخت کافی را نداریم.
