رقابت فضای مجازی با حاکمیت ملی در مسیر جهانیشدن

حاکمیت ملی
امروزه تحت تأثیر فرایندها و ابعاد گوناگون جهانیشدن، مفهوم حاکمیت ملی دستخوش تغییرات و تحولات گوناگون شده و دیدگاههای متفاوتی در مورد آنها شکلگرفته است. برخی معتقدند که در بعضی از عرصهها، قلمرو و قدرت حاکمیت محدود شده و در مقابل برخی دیگر بر این باورند که حاکمیت در بعضی از عرصهها، گسترش و قوت یافته است.
برای بررسی عوامل و علل تأثیرگذار بر حاکمیت ملی در عصر جهانیشدن چهار حوزه کلی در نظر گرفته میشود:
۱- فضای حاکمیتی ۲- مفهوم حاکمیت ۳- عملکرد حاکمیت ملی و ۴- بازیگران مؤثر در اعمال حاکمیت.
فناوری اطلاعات و ارتباطات و فضای مجازی
فناوریهای ارتباطات و اطلاعات (ICTs) را میتوان علت بسیاری از تحولات عصر جهانیشدن دانست. حال سؤال این است که فاوا چه ماهیت و ویژگیهایی دارد که سبب این تحولات شده است؟ پژوهشگران تعاریف متعدد و بسیاری از فاوا و همچنین فضای مجازی ارائه دادهاند که در اینجا به ذکر چند ویژگی مهم و مرتبط با بحث حاکمیت اشاره میشود:
- جهانگیری و مرکز زدایی و حذف مرزها
- گسترش سریع و بیانتها
- کنترلناپذیری و قاعده گریزی
- ماهیت شبکهای
- گسترش جهان مجازی در امتداد در جهان واقعی
- فشردگی زمانی و مکانی
- سرعت بالای ارتباطات
رابطه فضای مجازی و حاکمیت ملی
پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات و گسترش وسایل ارتباطجمعی و اجتماعی از عوامل بسیار تأثیرگذار بر حاکمیت ملی است. عرصه حکومت و سیاست از دگرگونسازیهای توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در امان نبوده و هر چهار حوزه حاکمیت به دنبال تحولات آن دچار تغییر شده است. با پیشرفت روزافزون فناوری اطلاعات و ارتباطات و شکلگیری شبکه اینترنت و فضای مجازی و همچنین گسترش اقتصاد جهانی، فضایی مجازی در امتداد فضای واقعی در حاکمیتها به وجود آمده و از طرفی این فضای حاکمیتی جدید موجب پیدایش مفهومی نسبی و ضعیفتر برای حاکمیت ملی شده است. در نتیجه ایجاد چنین تحولاتی در عرصه حکمرانی بهوضوح ابعاد عملیاتی، تغییراتی مییابند و همچنین بازیگران و کنشگران جدیدی مانند قدرتهای خرد و متوسط در جهان سر از آب برمیآورند که توانایی آن را دارند که محاسبات قدرت را بهسادگی دگرگون سازند.
در ادامه به مواردی از تأثیرات توسعه فاوا بر تحول حاکمیتهای ملی اشاره میشود که نهایتاً موجبات تهدید و تضعیف آنها را رقم میزند.
- افزایش تعداد کنشگران غیردولتی به صورتی که دولتها دیگر تنها کنشگران در سطح جهانی نیستند
- .ضعیف توان حکومت در کنترل جریان اطلاعات
- شکلگیری جامعه مجازی؛ در حقیقت مرزهای سایبرنتیک در حال شکلگیری هستند که دولتها قادر به کنترل آنها نیستند.
- تولید نرمافزارها و امکانات جدید که چالشها و تهدیدات امنیتی در پی دارد که حاکمیت کشورها را نقض میکند و راه مقابله قانونی با آنها دشوار است مانند Google Earth
- عدم تمرکز آگاهی و تغییر روابط شهروندی
- دسترسی آسان و ارزان به فناوری اطلاعات و در نتیجه تأثیرگذاری آسانتر بر سیاستگذاریها
- جهانیشدن و تضعیف قدرت حاکمیتهای ملی بر امور داخلی
- نادیدهگرفتهشدن مراکز سنتی قدرت با شکلگیری شبکههای وفاداری در سطح جهانی مثل جنبشها
- ایجاد یک تکثیر فناورانه در عوض نظم فناورانه
نتیجهگیری
در یادداشت پیشرو با بررسی ماهیت فاوا و تأثیراتی که موجب ضعف و چالش حاکمیتهای ملی کشورها میشود، این نتیجه حاصل میشود که امروزه حکومتها برای حفظ قدرت و امنیتی که از گذشته تاکنون همواره به دنبال آن بوده و از مقولات حیاتی آنها به شمار میرود، بایستی به فضای مجازی با رویکردی تهدید-فرصت محور توأمان بنگرند. در این رویکرد، گسترش فاوا نهتنها حاکمیت را تهدید نمیکند بلکه میتواند با افزایش قدرت نظارت و رصد وسیلهای برای تقویت آن باشد اما در مقابل امنیت و حفاظت را نیز از مهمترین مسائل برای یک حکومت و ملت میداند! به عبارتی با وجود تاثیرات مثبت و فرصت محور فضای مجازی، همچنان آثار احتمالی منفی وجود دارد که با نشانه رفتن امنیت حکومتها، مواجهه فعالانه در این فضا را الزامآور میکند.
منابع:
یادداشت حاضر متأثر از دو مقاله «جهانیشدن و تحول مفهوم حاکمیت ملی» و «فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشرفته و تحول مفهوم حاکمیت در روابط بینالملل» است.