در یادداشتهای پیشین (رویکرد دولتها به حاکمیت سایبری؛ بلوک شرق) بیان شد که دولتهای مختلف جهان را از حیث رویکرد آنها به حاکمیت سایبری، به دودسته طبقهبندی میکنیم: دسته اول کشورهای بلوک شرق هستند که موضوع حاکمیت سایبری ملی برای آنها اهمیت ویژهای داشت. در این یادداشت به دسته دوم که کشورهای غربی هستند میپردازیم.
مسائل حریم خصوصی، آزادی بیان و مسئولیتپذیری و رگولاتوری (تنظیم گری) ازجمله مسائل بااهمیت برای این دسته از دولتها هستند؛ زیرا آنها تسلط نسبی بر فضای مجازی داشته و دغدغه نقض حاکمیتشان در این فضا کمرنگ است؛ لذا بیشتر به دنبال رویکردهای اقتصادی و حفظ آزادیهای فردی و اجتماعیاند.
آمریکا که جلودار این دسته محسوب میشود، بهواسطه ابداع فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی جدید و پیشرو بودن در پدیدآوری و گسترش شبکه اینترنت در سطح جهان، چه ازنظر زیرساخت و چه ازنظر محتوا و نرمافزاری، تسلط قابلتوجهی بر حکمرانی و حاکمیت اینترنت و فضای مجازی جهانی دارد؛ بنابراین ایالاتمتحده آمریکا تا مدتها دغدغهای برای نقض حاکمیت خود نداشت و هر زمان که نقض قوانین خودش در فضای مجازی صورت میگرفت مسئولان یا شرکتهای خصوصی مربوطه را توبیخ و به دادگاه احضار میکرد؛ از طرف دیگر، شرکتهای خصوصی فعال در حوزه فضای مجازی نیز، که اکثراً هم آمریکایی هستند، با درنظرگرفتن قدرت آمریکا در جامعه جهانی و تسلطش بر حوزه سایبری تمام تلاش خود را برای جلب نظر آمریکا میکردند و میکنند؛ مانند دادگاههای مارک زاکربرگ یا جلساتی که در کنگره آمریکا مورد بازخواست قرار گرفت.
آنگلا مرکل که سال ۲۰۱۳ حوزه سایبری آلمان را «قلمرو باکره» توصیف کرده بود، پس از افشای باگ امنیتی سایبری آلمان که فقط یک بخش آن شنود مکالمات مقامات آلمانی توسط سرویس اطلاعاتی آمریکا بود، اذعان کرد به دنبال ایجاد یک مکانیسم با هدف حمایت از فناوریهای مرتبط با حفظ حاکمیت سایبری آلمان است. آلمان نیز مانند بسیاری از کشورهای اروپایی در مورد وابستگی خود به فناوریهای اطلاعاتی ایالاتمتحده و قانون پاتریوت این کشور -که اجازه دسترسی به دادههای شرکتها را به ایالاتمتحده میدهد- ناخرسند است. در این خصوص هورست زیهوفر وزیر خارجه آلمان در آگوست ۲۰۱۸ بیان کرد که آلمان درزمینه امنیت فضای مجازی به یک رویکرد و ابزار جدید برای ایفای نقش در عرصه بینالملل نیاز دارد. آلمان که خود در جرگه کشورهای غربی قرار دارد از وضع موجود امنیت سایبری این کشور راضی نیست و در پی ملی سازی فضای سایبری است.
فرانسه نیز از سال ۲۰۱۱ در برنامههای ملی امنیت سایبری خود، بر مقابله با تهدیدات بالقوهای که حملات سایبری ممکن است علیه حاکمیت این کشور ایجاد کند، تمرکز و سرمایهگذاری کرده است؛ علاوه بر این، استراتژی امنیت ملی دیجیتال فرانسه از سال ۲۰۱۵ تأکید زیادی بر حفظ استقلال ملی در حوزه حاکمیت سایبری از طریق ایجاد فناوریهای بومی قابلاعتماد داشته است. نگرانیهای اصلی دولت این کشور درباره تسلط شرکتهای آمریکایی نظیر گوگل، فیسبوک، اپل و مایکروسافت بر فناوریهای سایبری، مهندسی انتخابها و تأثیر اخبار و تحلیلهای مهندسیشده بر افکار عمومی شهروندان فرانسوی است. توسعه صنایع داخلی و اروپایی برای مقابله با موقعیت انحصاری این شرکتهای آمریکایی راهحل راهبردی پیشنهادشده جهت ممانعت از «اشغال سایبری» و رفع نگرانیهای این کشور در حوزه حاکمیت سایبری است که البته مشابه بسیاری از کشورهای دیگر نیز است. در پایان ماه جولای گذشته نمایندگان مجلس فرانسه از امانوئل مکرون، رئیسجمهور این کشور خواستند با تشکیل کمیتهای ویژه، این کار را تسریع کند.
بنابراین میتوان نتیجه گرفت در موضوع حاکمیت سایبری و حکمرانی اینترنت، کشورهای اروپایی که وابستگی سیاسی مهمی به آمریکا دارند نیز در مواجهه با فناوریهای جهانی و فضای مجازی، به دنبال احیای هویت خود در آینده جهان هستند. اروپا علیرغم تشتت درونی خود بین آلمان، فرانسه و انگلستان، از آمریکا بهعنوان فاتح جنگ جهانی دوم و ابرقدرت جهان، تبعیت اقتصادی و فرهنگی دارد؛ اما هم چنان درصدد تقویت مؤلفههای اقتصادی و فرهنگی خود برای بازتعریف هویت نو و اثرگذار در جهان است که اتحادیه اروپا نیز نمودی از این رویکرد است.
اروپا ناگاه متوجه شد که اینترنت فعلی به تعبیر مکرون کالیفرنیایی است (مطالعه بیشتر در اینجا) و به دنبال حذف باقیمانده قدرت اروپا است؛ لذا کشورهای اروپایی بهمرور به فکر تقویت و استحکام حاکمیت و قدرت سایبری خود افتادند و بهمنظور کاهش آسیبپذیری دست به ایجاد نهادهای مدیریت جهانی اینترنت و یا تقویت شبکه ملی اطلاعات خود زدند؛ با این اقدامات اگرچه اروپا بهطور کامل از این فضا جدا و مستقل نشد و در مقایسه با روسیه، چین و کره جنوبی هنوز وابستگی بیشتری به اینترنت کالیفرنیایی دارد، اما موجب کاهش این روند وابستگی و حرکت به سمت استقلال بیشتر گردید.
در مقابل آمریکا حساسیت بسیاری بر حفظ قدرت هژمون بینالمللی خود در این فضا دارد و بههیچعنوان نمیخواهد حاکمیت انحصاری خود را با دیگری شریک شود؛ به همین سبب با کلیه پیشنهادها برای مدیریت بینالمللی اینترنت مخالفت جدی میکند؛ مانند مخالفت آنها با پیشنهاد اروپا برای اداره بینالمللی اینترنت، که در جواب گفته شد: «این جزء منافع ملی و حیاتی ماست و اصلاً قابلمذاکره نیست»؛ همچنین در اسناد ۲۰۱۹ امنیت ملی آمریکا بیان شده است که تسلط بر فضای مجازی میتواند منجر به تسلط بر دنیا و منابع مالی آن شود.
گزارش سال ۲۰۱۷ شاخص جهانی امنیت سایبری اتحادیه بینالمللی مخابرات (ITU) نشان میدهد ۸۴ کشور از ۱۹۳ کشور در سراسر جهان که عمدتاً هم قدرتهای بزرگ و دولتهای غربیاند، دارای راهبردهای ملی سایبری هستند. از این تعداد ۱۹ کشور «حاکمیت سایبری» یا «حاکمیت» را بهعنوان یکی از محورهای اساسی اسناد راهبردی خود قرار دادهاند که کانادا، استرالیا، شیلی، انگلیس، اسپانیا، پرتغال، روسیه، عربستان، نیجریه، ژاپن، مجارستان، غنا، آلمان، فرانسه، فنلاند و کلمبیا از آن دستهاند؛ حتی ایالاتمتحده بهعنوان کشور میزبان زیرساختهای جهانی فضای سایبری، با احساس تهدید علیه حاکمیت ملی خود، استراتژیهای تقویت امنیت سایبری برای خود تدوین کرده است.
درنهایت میتوان نتیجه گرفت که علاوه بر قدرتهای شرقی، کشورهای اروپایی و متحدین سیاسی آمریکا نیز در پی تقویت حاکمیت سایبری خود هستند و در آیندهای نزدیک، ایالاتمتحده در این مسیر تنها خواهد ماند و بالاجبار باید به حاکمیت بینالمللی و حاکمیتهای ملی کشورها بر فضای مجازی داخلی خودشان تن دهد.
اما باید پرسید که: رویکرد حکمرانی جمهوری اسلامی ایران در این مسئله بسیار مهم چیست؟ آیا شبکه ملی اطلاعات بهعنوان مهمترین عامل تحقق حاکمیت سایبری بهدرستی در حال پیادهسازی است؟ آیا دستگاه دیپلماسی ایران برنامهای برای اقدامات دیپلماتیک و حقوقی برای تحقق مدیریت بینالمللی اینترنت و احترام به حاکمیت سایبری خود دارد؟
منابع
- باقرپورشیرازی، امیررضا. (۱۳۹۸). گزارش حکمرانی فضای مجازی در کشورهای جهان: آلمان، پژوهشگاه مرکز ملی فضای مجازی.
- مسئله حاکمیت سایبر، سایت خبرگزاری آنا، مشاهده شده در: https://ana.ir/fa/news/113/378745/
- مصاحبه سردار جلالی رئیس سازمان پدافند غیرعامل در برنامه جهانآرا، پخش شده در ۱۱/۹/۱۳۹۸ از شبکه افق، صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران
مطالبی که به فهم هرچه بهتر این نوشتار کمک می کنند
