در دهه‌های گذشته، دنیای اطلاعات و ارتباطات تغییرات چشمگیری داشته است، اطلاعات به‌سرعت از میان نقطه‌ای به نقطه‌ای دیگر و از کشوری به کشور دیگر جابجا می‌شوند؛ این حجم عظیم و متنوع اطلاعات، استفاده تجاری، شخصی، اجتماعی و سیاسی یافته است. سرعت جابجایی اطلاعات و پهنای باند به حدی رسیده است که از ظرفیت مصرفی اطلاعات انسان‌ها در لحظه پیشی گرفته است؛ هر فرد در لحظه می‌تواند باکیفیت‌ترین فیلم‌ها را بر روی تلفن همراه خود مشاهده کند و … . درمجموع پهنای باند امروز جزء لاینفکی از زندگی ما شده است. اما اهمیت پهنای باند صرفاً به آن دلیل نیست که سرعت ارتباطات ما را افزایش دهد بلکه پهنای باند پلتفرمی است که امکان توسعه خدمات سابق را به‌طورجدی فراهم آورده است و می‌تواند موجب بهبود کسب‌وکارها و دیگر شئون اجتماعی باشد.
منافع پهنای باند، صرفاً محدود به خود فناوری اطلاعات و ارتباطات نیست، بلکه می‌تواند موجب توسعه اقتصادی و مؤثر در نظام‌های مختلف جامعه نظیر آموزش، سلامت، انرژی، حمل‌ونقل، مالی و … باشد. پهنای باند می‌تواند مدخل بسیاری از مسائل سیاسی و اجتماعی نیز باشد، نظیر آزادی بیان و حقوق شهروندی. درمجموع پهنای باند موردتوجه همه کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه است، نقش مهمی در تولید ناخالص ملی یافته است و دولت‌ها بایستی خط‌مشی‌های کارآمدی در توسعه پهنای باند اتخاذ نمایند و از ظرفیت‌های آن در بخش‌های مختلف اجتماع استفاده نمایند.
تعریف پهنای باند
برخلاف توسعه‌یافتگی پهنای باند در سراسر دنیا، و وابستگی فراوانی که در عرصه‌های مختلف به پهنای باند وجود دارد، تعریف واحد و استانداردی از آن موجود نیست.
عموماً با تعاریفی مواجه هستیم که بر سه جنبه از پهنای باند تمرکز دارند:
- زیرساخت پهنای باند که خدمات را به کاربران می‌رساند.
- دسترسی سریع به اینترنت
- خدمات و برنامه‌هایی که با شبکه پهنای باند امکان‌پذیر می‌شوند. نظیر IPTV
تعریف بر مبنای سرعت
از سویی بسیاری از دولت‌ها، تعریف خود را از پهنای باند، بر مبنای سرعت و با معیار (گیگا /ترا) بیت بر ثانیه انتخاب کرده‌اند.
تعریف بر مبنای سرعت، قدیمی‌ترین و پرکاربرترین تعریف‌هاست که به فهم موضوع نیز کمک فراوانی می‌کند. اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) و سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (OECD) نیز این تعریف را استفاده کرده‌اند. این دسته از تعاریف که سرعت مشخصی را تعیین می‌کنند، دائماً بایستی به‌روزرسانی شوند.
تعریف بر مبنای کاربرد
برخی دیگر بر اساس کاربردها و سرویس‌هایی که پهنای باند موجود، کفاف آن‌ها را می‌دهد. این سرویس‌ها را می‌توان در پنجسطح طبقه‌بندی نمود:
- خدمات ارتباطی (نظیر ایمیل و مکالمه صوتی)
- خدمات فایل (آپلود و دانلود فایل)
- ظرفیت چندرسانه‌ای (مانند صوت، ویدئو و مرور وب)
- خدمات Real-time (مانند کنفرانس صوتی یا تصویری، واقعیت مجازی)
- دسترسی از دور (مانند فناوری‌های مربوط به دورکاری، نگهداری و تعمیرات از دور و … )
پهنای باند در ایران
در ایران نیز برای اولین بار ذیل ماده ۴۶ قانون برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران (۱۳۹۴ ـ ۱۳۹۰) به توسعه پهنای باند اشاره‌شده است، اما این اشاره اجمالی است.
اما می‌توان گفت این موضوع اولین بار در قانون برنامه ششم به‌دقت موردتوجه قرارگرفته است و ذیل ماده ۶۷ به شرکت ارتباطات زیرساخت اجازه داده شده است تا با مشارکت بخش خصوصی، ظرفیت پهنای باند کشور را به سی ترا بیت برثانیه برساند. در ادامه همین ماده، توسعه خدمات به‌ویژه چهار خدمت اصلی دولت الکترونیک (سلامت، آموزش، کشاورزی و بانکی) هدف‌گذاری شده است. که این نوع از خدمات، بیشتر اشاره به سطح دوم از تعاریف خدمت محور پهنای باند دارد.
امروز شاهد آن هستیم که با اولویت یافتن مسائلی نظیر پیام‌رسان‌های اجتماعی در کشور، تعاریف بر مبنای کاربرد از پهنای باند به سطوح بعدی رسیده است.
متأسفانه آمار رسمی از پهنای باند کشور از مرکز آمار ایران، سازمان فناوری اطلاعات و شرکت ارتباطات زیرساخت منتشر نشده است. بر اساس گزارشی از خبرگزاری مهر پهنای باند کشور در سه ماه نخست سال ۹۶ به ۷۴۳ گیگا بیت بر ثانیه رسیده است.
گزارش‌های غیررسمی بسیاری از پهنای باند اینترنت در ایران منتشر شده است که هیچ‌یک از این گزارش‌ها نشان نمی‌دهد که پهنای باند کشور به ۱ ترا بیت بر ثانیه رسیده است این در حالی است که در برنامه توسعه ششم، ۳۰ ترا بیت بر ثانیه هدف‌گذاری شده است.
