چاپ این صفحه

تفاوت فضای مجازی، فضای سایبری، شبکه و اینترنت

عموماً زمانی که به سراغ اصطلاحات فضای مجازی (virtual space) ، فضای سایبری (cyber space)، شبکه یا اینترنت می رویم با آشفتگی ترجمه ها در ادبیات فارسی مواجه می شویم. در این نوشتار تلاش می شود که تفاوت معنای این اصطلاحات روشن شود و نتیجه سه سال مطالعه در خصوص این اصطلاحات خدمت پژوهشگرانی که دغدغه و دقت نظر در استعمال اصطلاحات دارند تقدیم گردد.

بر این اساس

آنچه امروز در فضای نخبگانی کشور ما به عنوان فضای مجازی شناخته می شود همان چیزی است که در غرب به عنوان فضای سایبری معرفی شده است و آنچه در فضای عرفی کشور ما به عنوان فضای مجازی شناخته می شود مفهوم محدودی از شبکه های اجتماعی عمدتاً هم برداشتی صرفاً با کارکردهای رسانه ای از امثال تلگرام، توئیتر و اینستاگرام و … است.

و نهایتاً آنچه که در غرب به معنای فضای مجازی شناخته می شود اعم از واقعیت مجازی و فضای سایبری است و این در حالی است که در سنت فلسفه اسلامی و ذیل مباحث ادراکات اعتباری قدرت تبیین بسیار دقیق تری از آن را شاهد هستیم.

۱- شبکه

عبارت است از اتصال ماشین های برآمده از فناوری اطلاعات توسط فناوری ارتباطات

لازم به ذکر است که در طول تاریخ با دیجیتالی شدن فناوری اطلاعات و ارتباطات این دو فناوری همگرا شده اند و ضروری است تا پژوهشگران فضای مجازی موضوع نظام هویت، آدرس دهی و مسیر یابی را در این زمینه بکاوند.

۲- اینترنت

بر اساس تعریفی که از شبکه ارائه شد، ما تعداد بسیار زیادی از شبکه ها را داریم که یکی از این شبکه ها که بزرگترین آن ها هم هست اینترنت نام گرفته است. نکته اصلی این است که مطالعات ما نشان می دهد آمریکایی ها که در زیرساخت های حیاتی شبکه انحصار و قدرت مطلق را در دست دارند خیلی تلاش دارند تا هژمونی خود را با ارائه تعریفی نظیر اینکه اینترنت عبارت است از شبکه بین شبکه ها لاپوشانی کنند. این تعریف غلط نیست اما رهزن است و منجر به ادراکی کاذب از استقلال شبکه ها می شود.

۳- فضای سایبری و فضای مجازی

برخی اندیشمندان غربی فضای سایبری در غرب را معادل همان چیزی می دانند که ما در ایران فضای مجازی می دانیم و آن عبارت است از نظام های اجتماعی برآمده از تعامل کاربران بر بستر شبکه توضیح بیشتر (اینجا)

اما در غرب با پدیدآمدن مفهوم واقعیت مجازی تعاریف گسترده تری پدید آمد که فضای مجازی از فضای سایبری تمییز داده شده و با مفهومی گسترده تر ذیل فضای تصویری (Image Space) مفهوم پردازی شد. این چالش هنوز به ایران نرسیده است ولی در سنت فلسفه اسلامی خیلی بهتر از غرب ما تفکیک های ناظر به عوالم مادی و غیر مادی را داریم و آنچه غربی ها در قالب فضای تصویری ترسیم می کنند مفهومی مشوش از عالم خیال و وهم است که در اسلام از سویی با تبیینی که مرحوم علامه طباطبایی در تمایز میان ادراکات اعتباری و حقیقی دارند و از سوی دیگر با مصالح حقه ای که در انسان شناسی اسلامی داریم،  تبیینی به مراتب متعالی و مترقی به نسبت فضای تصویری در غرب به دست می دهد. از آنجایی که تعریف فضای مجازی ارائه شده  توانایی تبیین معنای انگلیسی فضای سایبری، فضای مجازی و فضای تصویری را دارد از شرح بیشتر آن صرف نظر می کنیم. علاقه مندان می توانند این موضوع را در ارتباط با هسته خط مشی فضای مجازی مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه السلام و ذیل بحث اعتباریات دنبال نمایند.

پس می‌توان گفت شبکه، به‌نوعی ابزار و ادواتی از سنخ فناوری اطلاعات و ارتباطات است که چنانچه انسان‌ها برای تعاملات اجتماعی خود به کار ‌بندند؛ در اثر این تعاملات، نظام‌های اجتماعی شکل می‌گیرد و سرجمع این نظام‌ها را فضای مجازی می‌نامند و این فضای مجازی در حُکم فضای واقعی است. (تصویر ۱)

تصویر ۱: نظامات اجتماعی مبتنی بر فضای مجازی

(آزادی ۱۳۹۷, p. ۱۶۷)

آزادی, جواد (۱۳۹۷): امنیت سایبری یا امنیت فضای مجازی؟, تأملات رشد, ۱ (۱): ۱۶۴–۱۶۸
فیروزآبادی، سید ابوالحسن؛ آزادی احمدآبادی، جواد (۱۳۹۹). تحلیل پیشینه حکمرانی فضای مجازی جمهوری اسلامی ایران. دانش سیاسی، ۱۶ (۲): ۵۶۳-۵۹۸٫