طرح‌های حکمرانی اینترنت (۲)؛ تلاش‌ها و طرح‌های جایگزین مدل حکمرانی آیکن

در یادداشت گذشته «طرح‌های حکمرانی اینترنت (۱)؛ مروری سریع بر مدل حکمرانی آیکن» مروری اجمال بر حکمرانی آیکنی و نقاط قوت و ضعف آن کرده و نحوه اعمال قدرت آمریکا به صورت یکجانبه را بیان کردیم. اما پس از وقایع مختلفی مانند افشاگری‌های اسنودن نیاز به تصمیم گیری جهانی در مورد نحوه مدیریت اینترنت حس شد؛ لذا فشارها برای انتقال قدرت تصمیم‌گیری از طرح آیکنی به طرح‌های جایگزین آغاز گشت که اکنون به مرور برخی از آن‌ها می پردازیم.

۱. اجلاس جهانی در مورد جامعه اطلاعاتی ([۱]WSIS)

هنگامی که در سال ۱۹۹۸ ایالات متحده آمریکا آیکن را بنا نهاد بسیاری از کشورهای جهان با این عمل مخالفت کردند. زیرا آمریکا با این کار تسلط خود بر فضای اینترنت را که اکنون فضایی بین المللی شده بود، به طور یکجانبه حفظ می‌کرد. لذا در سال ۲۰۰۳ سازمان ملل متحد وارد عمل شد و کارگروه مربوط به حکمرانی اینترنت آن (WGIG) شروع به مطالعه درباره اینکه چگونه می توان به مشارکت بین المللی بیشتری در خصوص حکمرانی اینترنت دست یافت، کرد. در ۱۴ ژوئیه سال ۲۰۰۵ WGIG گزارش خود را منتشر کرد و در آن اشاره نمود که هیچ دولتی نباید نقش برجسته‌ای در رابطه با حاکمیت بین المللی اینترنت داشته باشد. مبتنی بر این گزارش در جلسه WSIS سال ۲۰۰۵ در تونس چهار مدل ارائه شد. دو مدل از چهار مدل ایجاد یک نهاد بین‌المللی جدید ذیل سازمان ملل را مطرح می‌کردند. همچنین ۳ مدل از این ۴ مدل به جایگزینی آیکن با سازمانی بین‌المللی که به یک نهاد دولتی بالاتر پاسخگوست اشاره می‌کردند؛ اما ایالات متحده با تمام این طرح‌ها مخالفت کرده و مانع از عملیاتی شدن آن گشت. در این میان اتحادیه اروپا در ابتدا شروع به حمایت از آمریکا نمود اما در جلسات مقدماتی سال ۲۰۰۵ در تونس نظر خود را به سمت ایجاد افزایش نقش بین المللی اینترنت برگرداند. اما در نهایت با هیچ یک از این طرح‌ها موافقت نشد و در تاریخ ۱۵ نوامبر ۲۰۰۵ بر اساس قراردادی مقرر شد ICANN و ایالات متحده نقش خود را در زمینه سیستم نام دامنه و موارد بیان شده حفظ کنند. همچنین یک گروه بین المللی جدید تحت نظارت سازمان ملل متحد به نام مجمع حکمرانی اینترنت ([۲]IGF) تشکیل شد که فضا را برای بحث و گفتگو میان دولت‌ها و گروه‌های غیردولتی درباره موضوعات سیاست‌های اینترنتی فراهم می‌کرد. هر چند این فضا نیز اکنون به یک گردهمایی بی فایده تبدیل شده است و همچنان حکمرانی در اختیار ICANN و ایالات متحده آمریکاست. (وکیل & نوروزپور, ۱۳۹۹)

۲. مدل پیشنهادی IBSA

در سپتامبر سال ۲۰۱۱ کشور‌های هند، برزیل و آفریقای جنوبی در نشستی مشترک پیشنهاد دادند به دلیل نیاز به هماهنگی و تکامل سیاست‌های عمومی منسجم و یکپارچه نیاز به یک نهاد جدید در سازمان ملل متحد است. نهاد پیشنهادی IBSA سازمان‌های مسئول عملکرد فنی و عملیاتی اینترنت، از جمله تنظیم استانداردهای جهانی را یکپارچه و بر آنها نظارت خواهد کرد. این اقدام واکنشی به این عقیده بود که اصول دستور جلسه اجلاس جهانی در مورد جامعه اطلاعاتی در سال ۲۰۰۵ تونس مورد توجه قرار نگرفته بود. در این طرح پیشنهاد ایجاد کمیته سیاست‌های مرتبط با اینترنت ([۳]CIRP) داده شده بود که متشکل از ۵۰ کشور عضو بود و مقرر شده بود این کشورها بر اساس نمایندگی عادلانه جغرافیایی انتخاب شوند. از طرفی مجمع حکمرانی اینترنت (IGF) و چهار گروه ذی نفع مشورتی توصیه هایی را به CIRP برای بررسی، تصویب و انتشار در میان تمام نهاد‌های بین دولتی مرتبط و سازمان های بین المللی ارائه کرده و کمیته سیاست‌های مرتبط با اینترنت نیز مستقیماً به مجمع عمومی گزارش دهند. اما پس از برخی انتقادها این طرح دیگر پیگیری نشد. (فیروزآبادی, ۱۳۹۹)

۳. کردارنامه بین المللی برای امنیت اطلاعات[۴]

در سال ۲۰۱۱ چندین کشور با رهبری روسیه پیش‌نویس کردارنامه‌ای تنظیم کردند که در آن پیشنهاد تأسیس یک سیستم مدیریتی چندجانبه، شفاف و دموکراتیک در سطح بین المللی مطرح شده بود تا در خصوص مواردی مانند توزیع عادلانه منابع، تسهیل دسترسی برای همه، تضمین عملکرد پایدار و ایمن اینترنت اطمینان حاصل شود. این پیش نویس با نامه مشترک روسیه، چین، ازبکستان و تاجیکستان به دبیرکل سازمان ملل ارسال شد که به عنوان سند سازمان در سال ۲۰۱۱ منتشر گردید. شایان ذکر است، این سند پیشتر با تشریک مساعی چین در سازمان همکاری شانگهای تهیه و تدوین گردیده بود. این کردارنامه در سال ۲۰۱۵ به روزرسانی شد و در آن بر نقش و مسئولیت یکسان تمام دولت‌ها در راهبری بین المللی اینترنت تأکید گردید. آمریکا و هم‌پیمانانش از این سند حمایت نکردند اما به تعداد حامیان آن افزوده شد و در نهایت به عنوان سند سازمان ملل منتشر گشت. در این نسخه، بعد از ذکر مقدمه‌ای، هدف از تدوین کردارنامه موارد ذیل عنوان شده است:

۱- شناسایی حقوق و مسئولیت‌های دولت‌ها

۲- ایجاد زمینه برای رفتار مفید و مسئولانه توسط دولت‌ها

۳- تأکید برهمکاری بین دولت‌ها برای مقابله با تهدیدات مشترک سایبری و چالش‌های فضای اطلاعات

۴- ایجاد یک محیط اطلاعاتی صلح‌آمیز، امن، آزاد و مبتنی بر همکاری

۵- حصول اطمینان از اینکه استفاده از فناوری‌ها و شبکه‌های اطلاعاتی و ارتباطی، موجب کمک به توسعه جامع اجتماعی و اقتصادی و بهبود زندگی مردم شده و در راستای اهداف مغایر با صلح و امنیت بین‌المللی نباشد.

البته این کردارنامه نیز در عمل نتوانست توفیق چندانی در عرصه بین‌الملل به دست آورد اما دو نکته مهم را به دنبال داشت اول اینکه روسیه توانست حمایت چین را جذب کند و او را با خود همراه نماید. دوم اینکه توانست کردارنامه مدنظر خود را نه صرفاً از طریق اجلاس‌های فرمایشی بلکه از طریق مجاری رسمی مثل سازمان ملل به جهان عرضه نماید؛ لذا این کردارنامه نیز مهم و قابل توجه است. (سلطانی, ۱۳۹۶)

۴. کنفرانس جهانی ارتباطات بین المللی (WCIT[5])

در دسامبر سال ۲۰۱۲ کنفرانس جهانی ارتباطات بین المللی در دبی برگزار گردید. این کنفرانس که توسط اتحادیه بین المللی مخابرات ([۶]ITU) تشکیل شده بود به منظور بازنگری مقررات بین المللی مخابرات ([۷]ITR) برگزار شده بود. در طول کنفرانس، بازنگری در مقررات توسط روسیه، چین، عربستان سعودی، الجزایر و سودان پیشنهاد و مورد حمایت قرار گرفت که به دنبال گسترش مقررات بین المللی مخابرات بر ترافیک، زیرساخت‌ها و حاکمیت اینترنت بود. همچنین در این کنفرانس به طور خاص، بیان شد که «کشورهای عضو حق حاکمیت برای ایجاد و اجرای سیاست‌های عمومی، از جمله سیاست بین‌المللی، در مورد مسائل حکمرانی اینترنت را خواهند داشت». به عبارتی این پیشنهاد حق کشورهای عضو را برای مدیریت شماره‌گذاری اینترنت، نامگذاری، آدرس‌دهی و منابع شناسایی ایجاد می‌کرد.

هر چند این پیشنهاد متعاقباً پس گرفته شد اما با این حال ITU یک قطعنامه غیرالزام‌آور با عنوان «برای ایجاد محیطی توانمند برای رشد بیشتر اینترنت» تصویب نمود. این قطعنامه بیان می‌کرد همه دولت‌ها باید نقش و مسئولیت یکسانی برای حکمرانی اینترنت داشته باشند و از کشورهای عضو دعوت کرد تا مواضع مربوطه خود را در مورد مسائل فنی، توسعه و سیاست عمومی مرتبط با اینترنت بین‌المللی در چارچوب وظایف ITU در انجمن‌های مختلف ITU توضیح دهند. از بین ۱۴۴ عضو واجد شرایط ۸۹ کشور این معاهده را امضا کردند در صورتی که ۵۵ کشور من جمله ایالات متحده آمریکا با آن مخالفت نموده و آن را امضا نکردند. (میرعمادی, ۱۳۹۵)

۵. بیانیه مونته ویدئو

در اکتبر ۲۰۱۳ مدیرعامل و دیگر مدیران آیکن در پی افشای جاسوسی آمریکا، اجلاسی در شهر مونته ویدئو -پایتخت اوروگوئه- برگزار کردند. در این اجلاس بیانیه‌ای مطرح شد که نشان دهنده نگرانی شدید مبنی بر کاهش اعتماد کاربران اینترنت در سراسر جهان به دلیل افشاگری‌های اسنودن از جاسوسی آمریکا بود.

همچنین در این بیانیه خواستار تسریع جهانی‌سازی عملکردهای ICANN و [۸]IANA به سمت محیطی که در آن همه ذی‌ربطان از جمله تمام دولت‌ها در شرایط برابر شرکت کنند، شدند. (فیروزآبادی, ۱۳۹۹)

۶. طرح نت موندیال[۹]

پس از افشای جاسوسی انبوه از سوی دولت آمریکا در سال ۲۰۱۳ خانم «روسف» رئیس جمهور برزیل اعلام کرد کشور او قرار است یک نشست بین المللی در مورد اداره اینترنت در آوریل ۲۰۱۴ در سائوپائولو با شرکت نمایندگانی از دولت‌ها، صنعت، جامعه مدنی و دانشگاهی برگزار کند. طرح «نت موندیال» تحت عنوان «اجلاس ذی ربطان جهانی در مورد آینده راهبری اینترنت» تعریف شد و در تاریخ ۲۳ و ۲۴ آوریل ۲۰۱۴ در این کشور برگزار گردید. این طرح با فشارهای آمریکا خیلی موفق نشد و در نهایت به یک بیانیه چندجانبه غیرالزام‌آور ختم گردید. در این بیانیه اصول کلی حاکمیت اینترنت و موضوعاتی را که باید در جلسات آینده در مورد تحول آینده حاکمیت اینترنت مورد بحث قرار می‌گرفت، مشخص گردید. در نتیجه‌ این نشست بر مدل چندجانبه حاکمیت اینترنت و انتقال نقش نظارتی دولت ایالات متحده از IANA به جامعه جهانی تأکید کرد. همچنین بر اهمیت تقویت و گسترش وظایف این سازمان تأکید کرده و بر اهمیت حقوق بشر در اجرای یک اینترنت آزاد و باز تاکید نمود. (Kruger, 2016)

۷. کنفرانس تام الاختیار ۲۰۱۴ در بوسان[۱۰]

کنفرانس سه هفته‌ای تام الاختیار ITU در بوسان، کره جنوبی، در  نوامبر ۲۰۱۴ برگزار گردید. هدف از این کنفرانس که هر چهار سال یک بار تشکیل می‌شود، تعیین سیاست‌های کلی ITU، اتخاذ برنامه‌های استراتژیک و مالی چهار ساله و انتخاب مقامات ITU است. بنا بر گفته هیئت ایالات متحده به ریاست وزیر امور خارجه‌شان قبل از کنفرانس، آن‌ها این نگرانی را داشتند که برخی از اعضای ITU تلاش کنند نقش آن را در حکمرانی اینترنت گسترش دهند. اما باز هم با اعمال قدرت‌های آمریکا، کشورهای عضو تصمیم گرفتند که نقش ITU در حاکمیت اینترنت یا مسائل امنیت سایبری را گسترش ندهند و پذیرفتند که بسیاری از این موضوعات خارج از وظایف ITU هستند. (Kruger, 2016)

۸. اجلاس جهانی در مورد جامعه اطلاعاتی+۱۰[۱۱]

در ۱۵ و ۱۶ دسامبر ۲۰۱۵، مجمع عمومی سازمان ملل متحد نشستی در نیویورک برای بررسی اجرای نتایج اجلاس جهانی در مورد جامعه اطلاعاتی (WSIS) برگزار کرد. در طول این نشست، برخی از کشورها برای افزایش نقش دولت‌های ملی در حکمرانی اینترنت و بین المللی کردن ICANN و سیستم نام دامنه استدلال کردند. در نتیجه سند WSIS+10 مطرح شد که در آن به «نیاز به ترویج مشارکت و مشارکت بیشتر در بحث‌های حکمرانی اینترنت که باید شامل دولت‌ها، بخش خصوصی، جامعه مدنی، سازمان‌های بین‌المللی، جوامع فنی و دانشگاهی و سایر ذی‌نفعان مرتبط باشد» اشاره می‌کند. سند نهایی همچنین از نقش مجمع حاکمیت اینترنت (IGF) حمایت کرده و آن را برای ۱۰ سال دیگر تمدید نمود. (Kruger, 2016)

می توان خلاصه تلاش‌ها و طرح‌های مطرح شده را در جدول زیر مشاهده نمود.

نام	پیشنهادات	نتیجه عملی
اجلاس جهانی در مورد جامعه اطلاعاتی (WSIS)	ارائه چهارمدل در تونس که دو مدل از چهار مدل ایجاد یک نهاد بین المللی جدید ذیل سازمان ملل را مطرح می‌کردند و ۳ مدل از این ۴ مدل به جایگزینی آیکن با سازمانی بین المللی که به یک نهاد دولتی بالاتر پاسخگوست اشاره می‌کردند؛	بر اساس قراردادی مقرر شد ICANN و ایالات متحده نقش خود را در زمینه سیستم نام دامنه و موارد بیان شده حفظ کنند. همچنین گروه بین المللی تحت نظارت سازمان ملل متحد به نام مجمع حکمرانی اینترنت (IGF) تشکیل شد.
مدل پیشنهادی IBSA	پیشنهاد ایجاد کمیته سیاست‌های مرتبط با اینترنت (CIRP) داده شده بود که متشکل از ۵۰ کشور عضو بود و مقرر شده بود این کشورها بر اساس نمایندگی عادلانه جغرافیایی انتخاب شوند. از طرفی مجمع حکمرانی اینترنت (IGF) و چهار گروه ذی نفع مشورتی توصیه هایی را به CIRP برای بررسی، تصویب و انتشار ارائه کرده و کمیته سیاست‌های مرتبط با اینترنت نیز مستقیماً به مجمع عمومی گزارش دهند.	پس از ارائه انتقادهایی دیگر دنبال نشد.
کردارنامه بین المللی برای امنیت اطلاعات	پیشنهاد تأسیس یک سیستم مدیریتی چندجانبه، شفاف و دموکراتیک در سطح بین المللی  و تصمیم گیری در خصوص مواردی مانند توزیع عادلانه منابع، تسهیل دسترسی برای همه، تضمین عملکرد پایدار و ایمن اینترنت. در بروزرسانی سال ۲۰۱۵: تأکید بر نقش و مسئولیت یکسان تمام دولت‌ها در راهبری بین المللی اینترنت	تصویب در سازمان ملل
کنفرانس جهانی ارتباطات بین المللی (WCIT)	پیشنهادی مطرح شد با این مضمون که حق کشورهای عضو را برای مدیریت شماره‌گذاری اینترنت، نامگذاری، آدرس‌دهی و منابع شناسایی ایجاد می‌کرد.	هر چند ۵۵ کشور من جمله آمریکا با آن مخالفت نمودند اما ITU یک قطعنامه غیرالزام‌آور با عنوان «برای ایجاد محیطی توانمند برای رشد بیشتر اینترنت» تصویب نمود.
بیانیه مونته ویدئو	خواستار تسریع جهانی‌سازی عملکردهای ICANN و IANA به سمت محیطی که در آن همه ذی‌ربطان از جمله تمام دولت‌ها در شرایط برابر شرکت کنند	–
طرح نت موندیال	تاکید بر مدل چندجانبه حاکمیت اینترنت و انتقال نقش نظارتی دولت ایالات متحده از IANA به جامعه جهانی  و همچنین بر اهمیت تقویت و گسترش وظایف این سازمان و حقوق بشر در اجرای یک اینترنت آزاد و باز	با مخالفت آمریکا تبدیل به یک بیانیه چندجانبه غیرالزام‌آور گردید.
کنفرانس تام الاختیار ۲۰۱۴ در بوسان	تعیین سیاست‌های کلی ITU، اتخاذ برنامه‌های استراتژیک و مالی چهار ساله و انتخاب مقامات ITU و تلاش در جهت گسترش نقش ITU در حکمرانی اینترنت	با اعمال قدرت‌های آمریکا، کشورهای عضو تصمیم گرفتند که نقش ITU در حاکمیت اینترنت یا مسائل امنیت سایبری را گسترش ندهند و پذیرفتند که بسیاری از این موضوعات خارج از وظایف ITU هستند.
اجلاس جهانی در مورد جامعه اطلاعاتی+۱۰	سند WSIS+10 با محوریت «نیاز به ترویج مشارکت و مشارکت بیشتر در بحث‌های حکمرانی اینترنت که باید شامل دولت‌ها، بخش خصوصی، جامعه مدنی، سازمان‌های بین‌المللی، جوامع فنی و دانشگاهی و سایر ذینفعان مرتبط باشد»	حمایت از نقش مجمع حاکمیت اینترنت (IGF) و تمدید آن برای ۱۰ سال دیگر

 

جمع بندی

همان طور که مشاهده کردید علاوه بر مدل حکمرانی آیکن تلاش‌ها و مدل‌های گوناگون دیگری نیز برای حکمرانی بر اینترنت مطرح گشته است که تقریباً تمام آن‌ها با مخالفت دولت آمریکا مواجه شده است و این کشور به انحاء مختلف جلوی اجرای این طرح‌ها را گرفته است. به عبارتی آمریکا بر خلاف ادعای خود که بیان می‌دارد «اینترنت به منزله شبکه‌ای آزاد از شبکه‌ها و یک سیستم ارتباطی واحد و به‌هم‌پیوسته برای کل بشریت است و از همان ابتدا تحت حکمرانی یک رویکرد چند ذی‌نفعی بوده‌اند تا مبادا اینترنت چندپاره شود» (دفتر فضای سایبر و سیاست دیجیتال, ۱۴۰۱) تاکنون جلوی طرح‌های مختلف به جز طرح مورد نظر خود یعنی حکمرانی آیکنی ایستاده است و مانع از تصویب الزام‌آور دیگر طرح‌های حکمرانی اینترنت شده است.

چنین اقداماتی اینترنت را از یک شبکه باز، آزاد و جهانی به شبکه‌ای بسته و تحت نظر و سیطره ایالات متحده آمریکا تبدیل نموده و با اعتبارزدایی از آن در مجامع خبرگان و بین‌المللی، باعث بروز مسائل جهانی و جدی مانند حفظ حریم خصوصی و امنیت داده، عدالت در دسترسی در سطح جهان، چندپارگی اینترنت و دیگر مسائلی که امروزه از زبان مسئولین، کارشناسان و مردم شنیده می‌شود، شده است.

 

پی‌نوشت‌ها:

[۱] World Summit on the Information Society

[۲] Internet Governance Forum

[۳] Committee for Internet Related Policies

[۴] International Code of Conduct for Information Security

[۵] World Conference on International Telecommunications

[۶] International Telecommunications Union

[۷] International Telecommunication Regulations

[۸] Internet Assigned Numbers Authority

[۹] NETmundial

[۱۰] ۲۰۱۴ Plenipotentiary Conference in Busan

[۱۱] WSIS+10

 

 منابع:

• Hofmann, J. (2007). Internet Governance: A Regulative Idea in Flux. Icfai university press, 74-108
• Kruger, L. g. (2016). Internet Governance and the Domain Name System: Issues for Congress. Washington, D.C.: Congressional Research Service
• آزادی احمدآبادی, ج., زیبنده, ح., برقعی, س., & فتحعلی, س. (۱۳۹۸). آشنایی با مسائل خط مشی فضای مجازی(سطح مقدماتی). تهران: مرکز رشد دانشگاه امام صادق(علیه السلام).
• دفتر فضای سایبر و سیاست دیجیتال. (۱۴۰۱, اردیبهشت ۲۹). اعلامیه‌ای برای آینده اینترنت؛ مرور بیانیه آمریکا در مورد آینده اینترنت از منظر غرب. بازیابی از زاویه: https://zaviehmag.ir/reports/%d8%a7%d8%b9%d9%84%d8%a7%d9%85%db%8c%d9%87-%d8%a2%db%8c%d9%86%d8%af%d9%87-%d8%a7%db%8c%d9%86%d8%aa%d8%b1%d9%86%d8%aa/
• زیبنده, ح. (۱۳۹۷, مرداد ۲۰). رژیم حکمرانی اینترنت. بازیابی از سپهرا: https://cpolicy1.rushd.ir/727/%d8%b1%da%98%db%8c%d9%85-%d8%ad%da%a9%d9%85%d8%b1%d8%a7%d9%86%db%8c-%d8%a7%db%8c%d9%86%d8%aa%d8%b1%d9%86%d8%aa/
• سازمان دولتی نمونه سامان. (۱۴۰۱, بهمن ۱۶). کمیته مشورتی دولتی. بازیابی از سازمان دولتی نمونه سامان: https://template70.saman360.com/s/mfavIN
• سلطانی, ن. (۱۳۹۶). راهبردهای بین المللی روسیه در حوزه امنیت اطلاعات. مطالعات سیاست خارجی تهران.
• فیروزآبادی, س. (۱۳۹۹). درآمدی بر حکمرانی فضای مجازی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (علیه السلام).
• میرعمادی, ط. (۱۳۹۵). ارزیابی سیاست ایران در قبال نهاد تنطیم گر فضای بین المللی تبادل اطلاعات (آیکن). فصلنامه علمی – پژوهشی سیاستگذاری عمومی, ۹-۲۹٫
• وکیل, ا., & نوروزپور, ح. (۱۳۹۹). حکمرانی چندذینفعی اینترنت و حقوق بین الملل: مفاهیم رایج یا رویکردی نوین. فصلنامه پژوهش حقوق عمومی, ۱۰۷-۱۴۱٫