توهین به مقدسات اسلامی و هتک حرمت قرآن و پیامبر اکرم در آمریکا و اروپا موضوع جدیدی نیست و در عصر حاضر به‌دفعات تکرار شده است. از اقدامات سلمان رشدی و تئودور ون گوگ گرفته تا کاریکاتورهای مجلات دانمارکی و فرانسوی. پرواضح است که این اقدامات در راستای پروژه بزرگ‌تر اسلام هراسی است که ابعاد مختلف آن قابل‌بحث و بررسی است. اما وظیفه ما در قبال این اقدامات و موج اسلام هراسی غربی و اقدامات موهن ازاین‌دست، چیست؟
هر بار که اقدامی موهن رخ می‌دهد، مسئله مواجهه با این هتک حرمت‌ها، دغدغه مسلمانان و جوانان شده و بحث‌ها و تبادل‌نظرهای مختلفی پیرامون آن شکل می‌گیرد. راهکارهای گوناگونی در ابعاد رسانه‌ای، سیاسی، حقوقی و نظامی اعم از راهپیمایی برائت، تجمع در برابر سفارتخانه‌ها، کمپین‌های مختلف در شبکه‌های اجتماعی فضای مجازی، بیانیه‌ها و پاسخ‌های دیپلماتیک و سیاسی، تحریم‌های اقتصادی دولتی و مردمی، اقدامات نظامی و … پیشنهاد می‌شود که هرکدام در شرایط مقتضی خود، می‌تواند لازم باشد.
اما واقعاً ملاک ما برای انتخاب راهکاری از میان این مجموع اقدامات سخت و نرم جهت مقابله با توهین‌ها چیست؟
قطعاً مقابله با این اقدامات و به‌طورکلی پروژه اسلامی هراسی می‌بایست، همه‌جانبه بوده و درواقع مجموعه از راهکارهای سخت و نرم را با خود به همراه داشته باشد، اما تعیین معیاری جهت طراحی این مجموعه اقدامات در هر شرایط زمان و مکان، سؤال اصلی این نوشته است که در مقام پاسخ‌گویی به آن، برخی نکات و ملاحظات تبیین می‌شود.
یکی از منابع استخراج مواجهه اسلامی با اقدامات موهن، سیره پیامبر اکرم و ائمه اطهار علیهم السلام است. بررسی سیره ایشان، واکنش‌های مختلفی را در برابر هتک حرمت‌ها نشان می‌دهد. برخی اقدامات سخت و قاطع و برخی نرم و دلسوزانه است که در اینجا صرفاً به دو نمونه از اقدامات نرم و سخت اشاره می‌شود. نمونه اول مربوط به ماجرای معروف جسارت همسایه پیامبر اکرم است که هرروز بر سر ایشان خاکروبه می‌ریخت و روزی که نریخت، پیامبر اکرم جویای حالش شدند و فهمیدند مریض شده و به عیادتش رفتند، که با توبه او همراه شد. نمونه دوم مربوط به حکم قاطعِ عدم عفو و بخشش پیامبر اکرم در روز فتح مکه برای هجو کنندگان آن حضرت و دین اسلام است. ایشان در روز فتح مکه، غالب مشرکین را بخشیدند اما ازجمله افرادی که مورد عفو نبوی قرار نگرفتند، شاعری[۱] بود که در هجو آن جناب شعر گفته بود و کنیزک او که این اشعار را با دف و چنگ می‌خواند.[۲]
استخراج یک ملاک جامع و متقن از دین برای مواجهه با اسلام هراسی و توهین به مقدسات، علاوه بر مطالعات سیره پژوهی به واکاوی سایر منابع دینی ازجمله آیات قرآن حکیم، احادیث معصومین و … محتاج است. هم‌چنین این امر نیازمند اجتهادی عمیق و دقیق است تا درنهایت مشخص شود در چه شرایطی باید از راهکارهای سخت و در چه شرایطی از راهکارهای نرم یا ترکیبی از آن‌ها استفاده کرد که این مهم، وظیفه‌ای بر دوش اندیشمندان اسلامی است.
هم‌چنین، از آن جایی که در مواقع توهین به مقدسات اسلامی، توجهات رسانه‌ها و مردم جهان بیش از سایر زمان‌ها به مسلمانان و نحوه مواجهه آن‌ها با این پدیده غیرانسانی جلب می‌شود، اتخاذ راهکارهایی صحیح در جهت برائت از فرد یا دولت موهن و جلب نظر جهانیان نسبت به چهره واقعی اسلام و به‌طور خاص رحمه للعالمین بودن پیامبر خدا، اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند.
در این میان، یکی از بهترین شیوه‌های مواجهه در پیام اخیر رهبر معظم انقلاب اسلامی در پی اظهارات توهین‌آمیز رئیس‌جمهور فرانسه درباره توهین به نبی مکرم اسلام، نمایان شد. نحوه مواجهه ایشان دلالت‌ها و رهنمودهایی برای طراحی شیوه‌های صحیح مواجهه سخت و نرم در مقابله با هتک حرمت‌ها دارد که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود.
- تفکیک میان دولت و ملت فرانسه
مقام معظم رهبری در پیامشان میان دولت و ملت فرانسه تفکیک قائل شده و با مخاطب قرار دادن ملت فرانسه و سؤال از آن‌ها در جهت مطالبه گری از رئیس‌جمهور خود، درواقع ضمن ابراز برائت از دولت فرانسه، مردم آن را نسبت به عملکرد شرم‌آور دولتمردان بیدار کرده و نسبت به منطق مستحکم اسلام جذب می‌کنند. هم‌چنین در میان ملت فرانسه، به‌طور خاص جوانان مورد خطاب ایشان قرارگرفته‌اند که می‌تواند بر این نکته هوشمندانه دلالت داشته باشد که اولاً جوانان از روحیه حق پذیری بیشتری نسبت به سایر اقشار جامعه برخوردار هستند، ثانیاً ایشان آینده‌سازان فرانسه بوده و ثالثاً جوانان می‌توانند با قوه ادراک، متوجه سیاست‌های متضاد دولت خود شده و با شور جوانی این تضادهای درونی را از دولتمردان مطالبه کنند.
- به چالش کشیدن آزادی بیان در غرب
از آن جایی که رئیس‌جمهور فرانسه آزادی بیان را بهانه این توهین ننگین دانست، مقام معظم رهبری این مفهوم در غرب را در مقابل چشم جوانان فرانسه و سایر ملت‌ها به چالش می‌کشند و از مردم فرانسه می‌خواهند درباره این چالش و رفتار دوگانه از دولت خود مطالبه کنند. مرز میان آزادی بیان و توهین به مقدسات دینی و رفتار متضاد غرب درباره آزادی بیان در موضوعاتی مانند هولوکاست و توهین به مقدسات اسلامی دو سؤال جدی است که در این چالش مطرح می‌شود.
بنابراین تفکیک میان دولت‌های موهن و ملت‌های آن‌ها، ابزار برائت از دولتمردان، آگاهی بخشی به ملت‌ها و جذب ایشان، مخاطب قرار دادن جوانان، به چالش کشیدن مفاهیمی مانند حقوق بشر، دموکراسی، آزادی بیان و … در فعالیت‌های رسانه‌ای و تبلیغی که در سال‌های اخیر بهانه بسیاری از اقدامات ننگین توسط دولت‌های غربی شده است، دلالت‌هایی است که از پیام رهبر انقلاب اسلامی برای مواجهه صحیح با اقدامات توهین‌آمیز قابل‌استخراج است.
علاوه بر مطالب گذشته، همان‌طور که عرض شد، در چنین مواقعی به‌طور طبیعی توجهات جهانیان و به‌طور خاص ملت کشور موهن، به اسلام و مسلمانان بیشتر جلب می‌شود، به‌عنوان‌مثال اخبار حاکی از افزایش فروش قرآن کریم و کتب اسلامی پس از انتشار فیلمی موهن به مقدسات اسلامی در آمریکا بر این موضوع دلالت دارد. این شرایط تهدیدآمیز می‌تواند فرصت‌های نیز با خود به همراه داشته باشد که جهت استفاده از آن‌ها باید طراحی و برنامه‌ریزی داشت. در اینجا به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود.
- آماده‌سازی مجموعه اقدامات تبلیغی و رسانه‌ای در قالب‌های یادداشت، سخنرانی، کتاب، فیلم، مستند و …در راستای معرفی چهره واقعی اسلام و پیامبر خدا به زبان کشور موهن و منتشر کردن آن‌ها در رسانه‌های بین‌المللی.
در این رویکرد، هرچند مشارکت مردم و فعالین رسانه‌ای و تبلیغی گام اصلی مقابله را در برمی‌گیرد، اما اقدامات دولت اسلامی می‌تواند در راستای بسیج مردمی و برنامه‌ریزی اقدامات، بسیار مؤثر باشد. ازاین‌رو در جمهوری اسلامی ایران نهادهایی مانند وزارت خارجه و رایزنان فرهنگی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، جامعه المصطفی العالمیه و حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها و بسیج مسئولیت‌هایی مهمی در این عرصه بر دوش دارند.
- تقویت حس انزجار ملت ایران و امت اسلام از دولت‌های استکباری، تقویت وحدت میان دولت‌ها و ملت‌های اسلامی و همکاری‌های مشترک در جهت مقابله و هم‌چنین تخطئه سایر کشورهای به‌ظاهر اسلامی طرفدار سیاست‌های استکباری مانند عربستان سعودی که در مقابل چنین توهین‌هایی اقدامی جز سکوت و همراهی با کفر نمی‌کنند، از دیگر فرصت‌های قابل بهره‌برداری برای جمهوری اسلامی ایران است.
هم‌چنین، علاوه بر اقدامات مذکور که بیشتر صبغه فرهنگی، تبلیغی و رسانه‌ای دارد، تحریم کالاها و خدمات کشورهای موهن توسط دولت‌ها و ملت‌های اسلامی می‌تواند اثربخش باشد؛ بدین‌صورت که فهرستی از شرکت‌ها، کالاها و خدمات کشورهای موهن توسط دولت‌های اسلامی تهیه‌شده، در رسانه‌های رسمی انتشاریافته، فعالیت‌های رسانه‌ای لازم در جهت تبلیغ این تحریم‌ها صورت گرفته و ملت‌های مسلمان نیز به‌عنوان یک وظیفه شرعی خرید کالاها و استفاده از خدمات آن‌ها را تحریم کنند. مضافاً بر این راهکارهای اقتصادی، اقدامات سیاسی و دیپلماتیک نهادهایی مانند وزارت خارجه، قوه قضاییه، سازمان و دفتر تبلیغات اسلامی و حوزه‌های علمیه و مطالبه گری آن‌ها از نهادهای بین‌المللی می‌تواند مؤثر باشد.
[۱] نکته قابل‌توجه آن‌که در زمان قدیم، شعر و مجالس شعر و شاعری کار رسانه‌های تبلیغاتی امروزی را می‌کرد و گاه یک شعر سالیان سال بر روی زبان‌ها می‌گشت.
[۲] در نقل دیگری این هجو کنندگان دو کنیز بودند که کار آن‌ها سرودن شعر در مذمت پیامبر خدا بود. یکی از آن‌ها نامش «فرتنی» بود، ایشان دستور دادند، آن دو را هرکجا یافتند به قتل برسانند. برای مطالعه بیشتر به کتاب زندگانی محمد؛ پیامبر اسلام، اثر سید هاشم رسولی محلاتی مراجعه کنید، این کتاب درواقع ترجمه کتاب سیره النبویه تألیف ابن هشام است.
سجاد خلیلی نژاد، سید امیررضا برقعی
