معنای فضای مجازی
« فضای مجازی عبارتست از نظام های اجتماعی که از تعامل کاربران بر بستر شبکه شکل می گیرد»
برای تبیین این تعریف بایستی به دو مفهوم فضای مجازی (سایبری) و شبکه که اغلب به نادرستی به‌جای همدیگر استفاده می‌شود بپردازیم.
فضای سایبری[۱] ریشه در سایبرنتیک[۲] دارد و سایبرنتیک به‌عنوان یک فیلد علمی به سال‌های بعد از جنگ جهانی دوم در ایالات‌متحده بر می‌گردد. بین سال‌های ۱۹۴۶ تا ۱۹۵۳ بنیاد جونیور جسیا میسی[۳] مجموعه‌ای از کنفرانس‌های سالیانه را در نیویورک و در موضوع «سازوکارهای چرخه‌ای علّی و بازخورد در سیستم‌های اجتماعی و زیستی»[۴] برگزار می‌کرد که بعد از انتشار کتاب سایبرنتیک[۵] در سال ۱۹۴۸ توسط نوربرت وینر[۶] این کنفرانس‌ها تغییر نام داد و با عنوان «سایبرنتیک: سازوکارهای چرخه‌ای علّی و بازخورد در سیستم‌های اجتماعی و زیستی» برگزار گردید و مشهور به کنفرانس‌های سایبرنتیک میسی شد. این سلسله کنفرانس‌ها که به ظرف توسعه سایبرنتیک تبدیل شد موجب تأثیرپذیری سایبرنتیک از علوم و رشته‌های مختلفی نظیر: علوم کامپیوتر، مهندسی برق، هوش مصنوعی، روباتیک[۷]، مدیریت، خانواده‌درمانی[۸]، علوم سیاسی، جامعه‌شناسی، زیست‌شناسی، روان‌شناسی، معرفت‌شناسی[۹]، موزیک و … شد. با توجه به علوم مختلفی که در سایبرنتیک ورود پیدا کردند، تعاریف مختلفی از سایبرنتیک وجود دارد به‌عنوان مثال:
۱- سایبرنتیک به‌مثابه سازوکار کنترل و ارتباطات در حیوانات، ماشین و نظام‌های اجتماعی.
۲- سایبرنتیک به‌مثابه نظریه عمومی تنظیم مقررات
۳- سایبرنتیک به‌مثابه هنر سازمان‌دهی مؤثر
و …
از دهه ۱۹۵۰ که اولین رایانه‌های تجاری ساخته شد، اولویت‌های سازمان اطلاعات ایالات‌متحده مبنی بر شست و شوی مغزی و کنترل ذهنی منجر به تزریق بودجه پژوهشی بسیاری در حوزه بین‌رشته‌ای مطالعات زیستی و سایبرنتیک شد. از همین رو کنفرانس‌های میسی در دهه ۱۹۵۰ به سمت پژوهش‌های علمی در حوزه هوش مصنوعی و تولید برنامه‌های رایانه‌ای مرتبط با سایبرنتیک شد. از اوایل دهه ۱۹۶۰ و طی جنگ سرد، سرمایه‌گذاری شوروی نیز بر روی سایبرنتیک آغاز شد و آمریکایی‌ها در این رقابت مجموعه‌ای از مؤسسات و پژوهشگاه‌های سایبرنتیک را با عنوان «جامعه سایبرنتیک آمریکا[۱۰]» تأسیس کردند. بدین ترتیب در دهه ۱۹۶۰ پژوهش‌های سایبرنتیکی به‌صورت سازمان‌یافته‌ای توسعه پیدا کرد و در اواخر دهه ۱۹۶۰ منجر به تأسیس آزمایشگاه رایانه‌ای زیستی[۱۱] در دانشگاه ایلینویز[۱۲] شد. این ایده که انسان می‌تواند با ماشین تعامل داشته باشد و فضای ارتباطی انسان‌ها می‌تواند بر بستر ماشین به وجود آید، زمینه شکل‌گیری مفهوم فضای سایبری شد. تا اینکه در اوایل دهه ۱۹۸۰ ویلیام گیبسون واژه فضای سایبری را برای اولین بار استعمال نمود.
بسیاری به‌اشتباه فضای مجازی را با اینترنت یا دیگر شبکه‌های برآمده از فناوری اطلاعات و ارتباطات یکسان می‌گیرند و ادراکی نظیر تصویر ۱ دارند.
تصویر ۱: تصور اشتباه از فضای مجازی
(آزادی ۱۳۹۷, p. ۱۶۵)
اما بایستی توجه نمود که اولاً آنچه فضای مجازی را فضای مجازی می‌کند، اتصال فناوری‌های اطلاعات، توسط فناوری‌های ارتباطات نیست بلکه نظر مثبت کاربران[۱۳] است که این نوع از اتصال را مؤثر دانسته[۱۴] و فضای مجازی را در حُکم عالم واقع، مؤثر می‌سازد. (تصویر ۲)
تصویر ۲: تصور درست از فضای مجازی
(آزادی ۱۳۹۷, p. ۱۶۶)
دوماً اینترنت یکی از شبکه‌های ممکن در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات است که می‌تواند در کنار آن، شبکه‌های بسیار دیگری ایجاد شود.
پس می‌توان گفت شبکه، به‌نوعی ابزار و ادواتی از سنخ فناوری اطلاعات و ارتباطات است که چنانچه انسان‌ها برای تعاملات اجتماعی خود به کار بندند؛ در اثر این تعاملات، نظام‌های اجتماعی شکل می‌گیرد و سرجمع این نظام‌ها را فضای مجازی می‌نامند و این فضای مجازی در حُکم فضای واقعی است. (تصویر ۳)
تصویر ۳: نظامات اجتماعی مبتنی بر فضای مجازی
(آزادی ۱۳۹۷, p. ۱۶۷)
پی‌نوشت:
[۱] Cyberspace
[۲] Cybernetics
[۳] Josiah Macy, Jr. Foundation
[۴] Circular Causal and Feedback Mechanisms in Biological and Social Systems
[۵] Cybernetics
[۶] Norbert Wiener
[۷] robotics
[۸] family therapy
[۹] epistemology
[۱۰] American Society for Cybernetics (ASC).
[۱۱] Biological Computer Laboratory (BCL)
[۱۲] Illinois
[۱۳] اعتبار وجوب
[۱۴] معتبَر
منابع:
- آزادی, جواد (۱۳۹۷): امنیت سایبری یا امنیت فضای مجازی؟, تأملات رشد, ۱ (۱): ۱۶۴–۱۶۸
- Ottis, Rain and Peeter Lorents (2010): Cyberspace: Definition and Implications, in: OH Dayton: the 5th International Conference on Information Warfare and Security. Academic Publishing: US, 267–۲۷۰٫
- Umpleby, Stuart A. (2005): A history of the cybernetics movement in the United States, Journal of the Washington Academy of Sciences, 91 (2): 54–۶۶٫
خیلی عالی بود ممنون