هزارتوی انتخاب دبیر جدید شورای عالی فضای مجازی
انتخاب دبیر جدید شورای عالی فضای مجازی داغ‌ترین موضوع ماههای اخیر حوزه فضای مجازی را به خود اختصاص داده است. اهمیت این انتخاب، نگاه تمامی بازیگران و اندیشه‌ورزان حوزه فضای مجازی را به‌سوی شورای عالی فضای مجازی، تصمیمهای شورا و جریانهای موجود دزدیده است.
شورای عالی فضای مجازی به عنوان مهم‌ترین متولی حکمرانی فضای مجازی جمهوری اسلامی، از سال ۱۳۹۱ تا کنون تجربه حضور سه دبیر در ادوار مختلف را داشته است. بررسی کارنامه عملکرد شورای عالی فضای مجازی در قلمروهای مختلف حکمرانی فضای مجازی از جمله طراحی الگوی ایرانی اسلامی حکمرانی فضای مجازی، تعهد به جایگاه مرکز ملی فضای مجازی به‌عنوان بازوی اجرایی و نظارتی شورای عالی، طراحی راهکار ایجابیِ گریز از تهدیدات خارجی و بین‌المللی در دو حوزه قدرت نرم و سخت و غیره، تعیین شاخصهای انتخاب دبیر جدید را بیش‌ازپیش سختگیرتر میکند.
به‌طور مرسوم با شروع زمزمههای تغییر دبیر شوراهای عالی، جریانهای داخلی و خارجی از طرق مختلف تلاش دارند با ترسیم ادله مختلف حزبی، اصول شایستگی، ذینفع بودن، تخصصی بودن و غیره گزینه خود را در صدر گزینههای ارائه شده به ریاست محترم جمهور معرفی نمایند. شورای عالی فضای مجازی نیز به دلیل جایگاه فراقوه‌ای و فرادستگاهی و اثرگذاری بی‌بدیل در عرصه‌های فرهنگی، اقتصادی و سیاسی از مداخله گروه‌های ذینفع مستثنا نیست. به طور کلی در بحبوحه انتخاب دبیر شورای عالی فضای مجازی، می‌توان اصلی‌ترین بازیگران را در سه جریان دسته‌بندی نمود.
جریان نخست جریانی است که اعتقاد دارند فردی با تجربه از میان کسانی که در این شورا سابقه داشته‌اند و یا به عنوان عضو حقیقی یا حقوقی در شورا ایفای نقش کرده‌اند باید در مسند امور این شورا قرار گیرد. استدلال این جریان آن است که افراد کم تجربه‌تر توانایی راهبری امور شورا را نداشته و البته در این برهه زمانی فرصت سعی و خطا برای نظام حکمرانی کشور وجود ندارد؛ لذا باید به افراد با تجربه‌تر اعتماد کرده و ریسک انتخاب از میان افراد کم‌تجربه‌تر و جوان‌تر را نپذیرفت.
جریان دوم با پشتیبانی دولت و وزارت ارتباطات به دنبال به کرسی نشاندن گزینههایی همسو و همگرا با دولت است که کاهش تنش‌های معمول این وزارتخانه با شورای عالی فضای مجازی و افزایش یکپارچگی در حکمرانی فضای مجازی را به دنبال دارد. چالش آنجاست که وابستگی و روابط غیرحرفهای میان دبیر و وزارت فاوا ظرفیت شکلگیری موقعیت تعارض منافع در حوزههای مختلف را ایجاد میکند. این تعارض می‌تواند در مواردی همچون اثرگذاری وزارت فاوا در فرایند تصمیمهای شورای عالی، تمرد این وزارت از مصوبه این شورا به دلیل نفوذ بیشتر و انفعال و دنباله‌رو بودن شورا خودنمایی کند؛ در حالی‌که از منظر ارزشهای حکمرانی، عدم وابستگی میان نهادهای مختلف یکی از ضروریترین معیارها و شاخصهای انتخاب سکانهای مدیریتی است.
سومین جریان نیز معتقد است گزینه جوان‌تر و مستعدی بایستی بر مسند دبیری شورای عالی بنشیند که علی‌رغم تجربه برای اداره دستگاهی به این عرض و طول، نشاط و سرزندگی جوانی را برای پیگیری مصوبات و سیاست‌های این شورا داشته باشد. استدلال این جریان آن است که جوانگرایی مسند دبیری توامان با تخصص و تجربه می‌تواند مقدمهای برای تحول شورا و ظهور ایدههای جدید در حوزه سیاست‌های حکمرانی فضای مجازی باشد. تا به امروز ضمن کشمکشهای چندماهه جریانهای مختلف گزینه مطلوب توسط ریاست جمهور انتخاب نشده است.
معیارهای گزینه مطلوب کدام است؟
تصمیمگیری به عنوان یکی از مهم‌ترین مؤلفههای قدرت جوامع مختلف بشری شناخته میشود. انسان در یک فرایند ذهنی(شناختی) توانسته است اراده خود را در شاکله تصمیم به منصه ظهور برساند و آن را عینیت بخشد. تصمیمگیری در یک فرایند از بیان مسئله تا اجرای تصمیم خلاصه میشود. یکی از این مراحل، شناسایی معیارها و شاخصهای حوزه تصمیم موردنظر است. انتخاب دبیر جدید شورای عالی نیز از جنس تصمیم و انتخاب است. بدین‌جهت یکی از لوازم انتخاب گزینه مطلوب، ارائه معیارها و شاخصهای واقعی و وزن دهی به گزینههای موردنظر است. تعیین شاخص انتخاب بر مجموعهای از مبانی استوار است. این مبانی می‌تواند برگرفته از ذهنیت‌ها یا عینیتها باشد. مراد از ذهنیت‌ها چارچوب اندیشه فکری (کسب منافع گروهی) و … است. مراد از عینیتها در انتخاب گزینه مطلوب می‌تواند حوزه نقشآفرینی و وظایف جایگاه دبیری شورا باشد. متناسب با مبانی اتخاذشده، می‌بایست شاخصهایی جهت وزن‌دهی و مقایسه گزینههای ارائه‌شده در شورای عالی طراحی و عملیاتی گردد.
در مقام ارائه نسخه ایجابی، شایسته است اعضای شورای عالی سنجش گزینههای ارائه‌شده را با محوریت حوزههای نقشآفرینی جایگاه دبیر شورای عالی فضای مجازی و شاخصهای اندازهگیری و ارزیابی هر یک از حوزهها مبتنی بر عملکرد پیشین ایشان مورد توجه قرار دهند. این حوزهها عبارت‌اند از:
آسیبها و پیامدهای تعلل در انتخاب دبیر جدید
گستردگی وظایف دبیر شورای عالی در فرایند اتخاذ تصمیمات نهادی در حوزه حکمرانی فضای مجازی و ریاست ایشان در مرکز ملی فضای مجازی به‌عنوان بازوی اجرایی و نظارتی شورای‌عالی، تعلل در انتخاب دبیر جدید پیامدهای مختلف سیاسی و اجتماعی به همراه خواهد داشت. این پیامدها عبارت‌اند از:
