مروری بر مهم ترین وقایع و رخدادهای حوزه فضای مجازی در مهرماه ۱۴۰۱
اگرچه در مهرماه اخبار مختلفی ناظر به هزینههای تلفن ثابت، وعده ۲۰ میلیونی پورت اینترنت ثابت و اتمام تمدید یک ماهه مهلت پیوستن دستگاهها به خدمات پنجره واحد دولت هوشمند وجود داشت اما آنچه بیرقیب صدر اخبار را به خود اختصاص داده است، محدودیتهای اینترنت و فیلترینگ دو پلتفرم اینستاگرام و واتسآپ است.
اینترنت بینالملل در کشور، برای دومین بار در سالهای اخیر، از شامگاه ۳۰ شهریورماه و در پی اغتشاشات خیابانی با محدودیت روبرو شد. اتفاقی که علیرغم آشفتگیهای ابتدایی، یک بار دیگر میزان پیشرفت شبکه ملی اطلاعات را محک میزد. پس از فیلترینگ اینستاگرام و واتسآپ و اختلال در اینترنت بین الملل در ساعاتی از شبانه روز، سردرگمی کاربران برای استفاده از شبکههای اجتماعی، پیامرسانها، موتور جستجو، رایانامه و دیگر خدمات پایه کاربردی غیر قابل انکار است. اگرچه میزان پیشرفت کیفیت و پایداری خدمات داخلی نسبت به آبان ماه ۱۳۹۶ کاملاً مشهود است اما این نابسامانی حاکی از بیبرنامگی کشور در مواجهه با خدمات مهمی همچون پیامرسان و شبکه اجتماعی است.
در این باره توجه به موارد زیر قابل توجه است:
- با گذشت حدود ۵ سال، در حوزههایی هنوز با همان مسائل سال ۱۳۹۶ دست و پنجه نرم میکنیم! مسائلی از قبیل کیفیت پیام رسانها، چگونگی مهاجرت به پیامرسانهای داخلی، عدم وجود فضایی روشن و دقیق حاصل از آمارها و رصد وضعیت فضای مجازی کشور، تعدد پیامرسانها و نحوه حمایت از آنها، تکیه کسبوکارها به پلفترمهای خارجی، وابستگی بیش از ۴۰ میلیونی به اینستاگرام، امکان حذف و ممنوعیت نرم افزارهای داخلی توسط اندروید و گوگل، ایجاد مشکل در ابزارهای تجاری همچون پرداخت در جریان فیلترینگ و… همه و همه نشان از آن دارد که در کشور، مسئله تا به نقطه بحرانی نرسد پنجره توجه سیاستگذاران را باز نخواهد کرد؛ و این یعنی «مدیریت بحرانی»، نه مدیریت بحران!
- آنچه در این مسئله بیش از مسائل دیگر نمود دارد، صورتبندی تک بُعدی مسئله است. کسبوکارها ضرر و زیان اقتصادی خود را میبینند؛ امنیتیها آتش افروزی اینستاگرام در اغتشاشات را دیده؛ کارشناسان فرهنگی از ویرانگری فرهنگ سلبریتیسم و آسیبهای اجتماعی امروز میگویند که اینستاگرام به آن سرعت بخشیده و دانشجویان و قشر جوان نیز از فقدان آزادی و قطع ارتباط با جهان دم میزنند. اگر این مواضع از بازیگران مختلف طبیعی است اما خطر آنجا است که سیاستگذار در یک نقش فرو رود و ابعاد مختلف ماجرا را واکاوی نکند و به جای صورتبندی صحیح، سریعاً اقدام به پاسخگویی از طریق فیلترینگ یا رفع فیلترینگ نماید. بنابراین لازم است هرگونه تصمیمی اولاً با در نظر گرفتن ابعاد مختلف و هزینه-منفعت میان آنها باشد و ثانیاً تصمیمها بایستی مبتنی بر شناخت صحیح از وضعیت و ظرفیتهای موجود و مبتنی بر تحلیلها و آمارهای روزآمد باشد.
- در شرایطی که فقدان آمار و اطلاعات صحیح از تعداد کسب و کارها و میزان وابستگی آنها به اینستاگرام عرصه را غبارآلود کرده و عدم وجود داده نسبت به چگونگی مصرف و تمایلات کاربران، تصمیمگیری را از مبنای خود خارج کرده است، جایگاه خالی مرکز ملی فضای مجازی در رصد فعالانه تحولات کشور به شدت حس میشود. لازم است مرکز ملی فضای مجازی برای تقویت ظرفیت تحلیلی حکمرانی فضای مجازی برنامهای منسجم و بهروز داشته باشد تا بتواند داشبوردهای مدیریتی مناسبی در اختیار تصمیم گیران بگذارد.
- همانطور که در خطزمانی نیز مشهود است، حمایتهای ایالات متحده برای کاهش اثر فیلترینگ است؛ بنابراین اگرچه فیلترینگ در کوتاه مدت اثرگذار است اما در زمان بلند مدت نباید به فیلترنیگ دل خوش کرد؛ چراکه هم تلاشهای ایالات متحده برای بقای سلطه خود غیرقابل انکار بوده و هم فناوریهای فیلترگریز و فیلترشکن در حال توسعه و پیشرفت است. مؤید این امر از طرفی توسعه استارلینک و از طرفی عدم توجه پلتفرمهای بزرگ آمریکایی همچون اینستاگرام به ارزشها، سیاستها و حتی قوانین جمهوری اسلامی است؛ لذا سیاست اصلی کشور از تکیه بر کنترل فناوری ارتباطات، بایستی به محوریت فناوری اطلاعات و زیست بوم سازی بر مبنای آن تغییر یابد.
- اگرچه روندهای جهانی نشان از توسعه کسبوکارهای خرد بر بستر شبکههای اجتماعی دارد (مبتنی بر گزارش [۱]OECD)، اما فارغ از کانال فروش، مقاوم سازی نسبی کسبوکارها بر بستر شبکه ملی اطلاعات مسئلهای است که بایستی به آن توجه نمود. در گزارشی که از سازمان نصر منتشر شد[۲]، برخی کسبوکارها ضرر و زیان خود از قطعی اینترنت را ناظر به مواردی همچون اختلال در ابزار ارتباط با مشتریان، اختلال در سامانههای داخلی شرکتها، اختلال در دوکاری و… میدانستند که عملاً امکان فراهم آوری آن درون کشور وجود دارد. بهعبارتی ما نیازمند ایجاد زیستبوم کسبوکارها برای زیست در کشور هستیم.
در این نگاشت، سعی شد به صورت خلاصه، علاوه بر مرور اخبار مهم مهرماه، درسآموزیهایی که اتفاقات و رخدادهای اخیر برای «فردای فیلترینگ» دارد نیز بیان شود تا ظرفیت تحلیلی و عملیاتی کشور برای حکمرانی فضای مجازی را ارتقا دهیم.
پینوشتها:
[۱] https://www.oecd-ilibrary.org/sites/1386638a-en/index.html?itemId=/content/component/1386638a-en
[۲]https://tehran.irannsr.org/fa/cdk/func/getFile/file_ctp_id/585/file_id/341332/file_field/news_file/file/ReportMehr1401-04.pdf/