اخبار و مهمترین وقایع تیرماه ۱۴۰۱ در قالب الگوی چهارسطحی، حکمرانی جهانی فضای مجازی، حکمرانی با فضای مجازی، حکمرانی بر فضای مجازی و ظرفیت‌سازی حکمرانی فضای مجازی ارائه می‌شود.
حکمرانی جهانی فضای مجازی
امضای سند همکاری برای حضور شرکت‌های دانش بنیان ایرانی در بازار روسیه
از مهمترین اخبار تیر ماه، سفر وزیر ارتباطات به روسیه و امضای تفاهنامه‌ای با همتای روسی خود بود. در این سفر همچنین، هیئتی از فعالان بخش خصوصی، وزیر ارتباطات را همراهی کردند که منجر به امضای ۴ تفاهمنامه میان شرکت‌های ایرانی و روسی شده است. با عملیاتی شدن توافقات صورت گرفته از این پس شرکت‌های ایرانی، محصولات دانش‌بنیان در حوزه‌های صنایع مخابراتی، نرم‌افزار و سخت‌افزار را به روسیه و حوزه اوراسیا صادر خواهند کرد. زارع‌پور در این سفر با تأکید بر اینکه بازارسازی برای محصولات و تجهیزات ایرانی حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات از راهبردهای مهم وزارت ارتباطات است، ابزار امیدواری کرد شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی از این به بعد حضور فعالی در بازارهای حوزه ارتباطات، مخابرات، نرم‌افزار، سخت‌افزار و توسعه خدمات دیجیتال روسیه داشته باشند.[۱] این همکاری از جهت تلاش برای جایگزینی غرب در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز مؤثر خواهد بود. به گفته زارع‌پور این دو کشور در زمینه فعالیت پلتفرم‌های بومی، راه‌اندازی دیتابیس‌های بومی، تجهیزات مخابراتی و… نیز همکاری‌هایی خواهند داشت.[۲]
حکمرانی با فضای مجازی
نامه ساترا در مورد پلتفرم‌های نمایش خانگی
در اواخر تیرماه نامهای در فضای مجازی منتشر شد که در آن رئیس ساترا، خطاب به رئیس صدا و سیما، خبر از اقداماتی تنبیهی در برخورد با پلتفرم‌های نمایش خانگی متخلف داده است. از جمله این اقدامات در این نامه عبارت است از: نامه به دادستانی در خصوص فیلتر کردن دامنه، طرح شکایت در دادسرای فرهنگ و رسانه و دادسرای جرایم رایانه‌ای، ارسال نامه به وزارت ارتباطات و برای عدم خدمت‌رسانی در دیتاسنترها و ارسال نامه به وزارت صمت به منظور لغو نشان اینماد. همچنین رونوشت این نامه به دادستان کل کشور، دادسرای فرهنگ و رسانه، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مرکز ملی فضای مجازی و پلیس امنیت اخلاقی نیز ارسال شده است. به اعتقاد ساترا پلتفرم‌های نمایش خانگی از دستورات این سازمان پیروی لازم را نداشته و حتی در طی مدت اخیر اقدام به پخش سریالی بدون مجوز این سازمان کرده‌اند. با این نامه، به نظر می‌رسد اختلاف قدیمی بر سر نهاد و نحوه تنظیم‌گیری پلتفرم‌های نمایش خانگی دوباره سربازکرده است.[۳]
علی‌بابا اولین شرکت ایرانی ارائه دهنده خدمات جام جهانی
پس از کش‌وقوس‌های فراوان پیرامون چگونگی خرید بلیت برای حضور در جام جهانی قطر برای ایرانیان، نمایندگی رسمی فروش تورها و خدمات جام جهانی قطر به شرکت سفرهای علی‌بابا اعطا شد. این نخستین بار است که فدراسیون جهانی فوتبال (فیفا) مسئولیت ارائه خدمات خود نظیر بلیط بازی‌ها، حمل‌ونقل، اقامت و پذیرایی را به یک شرکت ایرانی واگذار می‌کند. مجید حسینی نژاد، بنیان‌گذار و مدیرعامل شرکت سفرهای علی‌بابا دراین‌باره گفت: «خوشحالیم که به اولین مجموعه در کشور تبدیل شدیم که به‌طور رسمی در راستای جام جهانی وارد تعامل با فدراسیون جهانی فوتبال شده و از فیلترهای سخت‌گیرانه آن عبور کرده است. بلاتکلیفی جامعه، به‌خصوص علاقه‌مندان به فوتبال از روش‌های تهیه بلیط و حضور در قطر، ما را مجاب کرد تا به‌عنوان رهبر بازار گردشگری کشور به موضوع ورود کنیم تا شرایط نظم درستی پیدا کند. این قرارداد تنها محدود به بازی‌های تیم ملی کشورمان نخواهد شد، بلکه مربوط به همه ۶۴ بازی جام جهانی است».[۴] همچنین مدیرعامل علی بابا این نکته را نیز اضافه کرد که پکیج‌ها در ۵ دسته‌بندی هستند و هزینه‌های آن از ۹۵۰ دلار آغاز می‌شود تا ۵ هزار دلار.[۵]
آمادگی ایرانسل برای پیوستن به بورس
۲۰ تیرماه شرکت ایرانسل شاهد بازدید مدیر عامل و جمعی از مدیران شرکت بورس اوراق بهادار تهران از ساختمان این شرکت و دیدار با مدیران شرکت ایرانسل بود. در این دیدار که موضوع آن پیوستن این شرکت به بازار سرمایه بورس بود، گودرزی مدیر عامل شرکت بورس، پیوستن ایرانسل به بورس را به فال نیک گرفت و آن را موجب افزایش پویایی بازار بورس دانست و البته از حمایت همه‌جانبه این شرکت برای طی مسیر بورسی شدن ایرانسل خبر داد. عباسی‌آرند، مدیرعامل ایرانسل نیز در این دیدار، با بیان تاریخچه‌ای از شکل‌گیری ایرانسل و وضعیت حال حاضر اولین و بزرگترین اپراتور دیجیتال ایران، گزارشی از وضعیت فرایندهای انجام شده در مسیر پیوستن ایرانسل به بورس را ارائه کرد. ایرانسل، هم‌اکنون در حال طی کردن فرایندهای مقدماتی برای ورود به بورس تهران است.[۶]
حکمرانی بر فضای مجازی
آماده‌سازی اینترنت کودکان و نوجوانان
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، براساس سند صیانت از کودکان و نوجوانان، موظف به ایجاد بستر امن اینترنت برای کودکان و نوجوانان است. در همین راستا، مهدی سالم، سخنگوی سابق این وزارتخانه، در گفت و گویی که با مهر داشت، اظهار داشت که پیاده سازی پروژه اینترنت کودکان از دی ماه سال گذشته کلید خورده و طی فعال‌سازی آن تاکنون ۲ میلیون نفر از این بستر استفاده کرده‌اند. همچنین، دو اپراتور تلفن همراه بستر اینترنت کودک را فراهم کرده‌اند و استفاده از آن از طریق فعال‌سازی با کد دستوری امکان پذیر است. علاوه براین، در راستای تحقق سند مذکور، وزارت ارتباطات ایده «نشان دوستدار خانواده» را نیز برای اعطا به پلتفرم‌ها و ارائه دهندگان خدمات سایبری امن، در دستورکار قرار داده است. سالم همچنین به ارائه سیم کارت‌های اختصاصی کودک و نوجوان با امکان دسترسی کاربران به محتوا و وب سایت‌ها بر اساس لیست‌های از پیش تعیین شده توسط وزارت ارشاد اشاره کرد و بیان کرد که امکان تبدیل سیم کارت‌های عادی به سیم کارت‌های کودک و نوجوان، از طریق کدهای دستوری با مدیریت والدین توسط اپراتورها از دیگر خدماتی پیاده سازی شده است. علاوه بر این، توسعه و انتشار نرم‌افزارهای کنترل والدین (پرنتال کنترل) و تولید تبلت مخصوص کودکان با امکان مدیریت توسط والدین، از دیگر اقداماتی است که در قالب وظایف وزارت ارتباطات صورت گرفته است.[۷]
عزم دولت در توسعه شبکه فیبر نوری و شبکه ملی اطلاعات
صادق عباسی شاهکوه، معاون وزیر و رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در مراسم بهره‌برداری از فاز نخست پروژه توسعه فیبرنوری شهر قزوین با اشاره به اینکه پروژه توسعه ارتباطات ثابت مبتنی بر فیبر نوری (FTTX) یکی از مهمترین پروژه‌های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در دولت سیزدهم در راستای تحقق شبکه ملی اطلاعات است، گفت: اجرای این پروژه علاوه بر افزایش کیفیت خدمات در شبکه ثابت باعث کاهش اختلالات در شبکه ارتباط سیار نیز می‌شود[۸]. وی در ادامه اظهار داشت که تا کنون ۸ شرکت FCP آمادگی خود را برای اجرای این پروژه اعلام کرده‌اند (رایتل در فردیس، شاتل در ساوه، آسیاتک در رامسر، فناپ تلکام در بندر امام خمینی، صبانت در بابل، گسترش ارتباطات مبنا در قرچک، های وب در گرگان و پیشگامان در بندر چارک) و تمام تلاش وزارت ارتباطات این است که در طول چند ماه آینده فعالان بخش خصوصی بتوانند پوشش تمام ۲۰ میلیون پورت فیبر نوری را متعهد شوند. عباسی شاهکوه ترغیب مردم به استفاده از خدمات پر سرعت ارتباطات ثابت و تولید محتوای فاخر و ارزشمند بومی را دو گام دیگر در راستای پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات دانست که باید به موازات توسعه فیبرنوری انجام شود. براساس تکلیف شورای عالی فضای مجازی بایستی ظرف ۳ سال و نیم آینده ۸۰ درصد خانوارها به ارتباطات ثابت پرسرعت دسترسی داشته باشند.[۹] گفتنی است، در اواخر تیرماه، محمدحسن انتظاری، عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی، در مصاحبه‌ای اعلام کرد: دوستان وزارت ارتباطات در خصوص پیشرفت شبکه ملی اطلاعات در جلسه اخیر شورای عالی فضای مجازی، گزارش بسیار خوبی ارائه دادند که مورد توجه اعضای شورا نیز قرار گرفت و از این گزارش ابراز رضایت داشتند. انتظاری افزود: دوستان در وزارت ارتباطات همت شایان تحسینی به خرج می‌دهند تا عقب ماندگی‌ها را جبران کنند و در همین راستا کار سنگینی را شروع کرده‌اند تا ان شالله برنامه را در سریع‌ترین زمان ممکن به پایان برسانند. با این اوصاف و با نگاهی به کل فرآیند تحقق شبکه ملی اطلاعات، به نظر می‌رسد، این طرح در شرایط مناسبی قرار ندارد و میزان پیشرفت اجرایی آن امیدوار کننده نیست. در همین رابطه، محمدرضا ولوی، عضو هییت علمی دانشگاه مالک اشتر، در نشستی که در اواسط تیر ماه در اندیشکده حکمرانی شریف برگزار شد، میزان پیشرفت این طرح را براساس پژوهش انجام گرفته، ۱۸ درصد عنوان کرده بود.[۱۰]
اینترنت رایگان برای سه دهک پایین
ارائه اینترنت رایگان به سه دهک پایین جامعه، خبر دیگری بود که در عرصه فاوای کشور رخ داد. در این طرح سرپرستان خانوار سه دهک اول یک هفته فرصت داشتند تا با مراجعه به my.gov.ir یا از طریق کد #۱۲۳۴*۴* در موبایل خود برای دریافت بسته رایگان اینترنت ثبت‌نام کنند. به گفته جواد موحد، معاون دولت الکترونیک سازمان فناوری اطلاعات تعداد حدودی خانوارهای مشمول این طرح ۸ میلیون سرپرست خانوار برآورد شده بود.[۱۱] خردادماه سال گذشته بود که حجت الاسلام ابراهیم رییسی وعده داده بود که اینترنت رایگان حق مردم دهک‌های پایین جامعه است. وزیر ارتباطات نیز در فروردین ماه امسال از برنامه ریزی‌های دولت برای تامین حداقل اینترنت مصرفی جامعه به صورت رایگان خبر داده بود.[۱۲]
کاهش رتبه بین‌المللی سرعت اینترنت ثابت و سیار در ایران
بر اساس گزارش جدید وب‌سایت اسپیدتست از وضعیت سرعت اینترنت در جهان تا ماه ژوئن سال ۲۰۲۲ میلادی متوسط جهانی سرعت دانلود اینترنت موبایل به ۳۱.۰۱ مگابیت بر ثانیه و متوسط جهانی سرعت آپلود اینترنت موبایل به ۸.۶۶ مگابیت بر ثانیه رسیده است. همچنین در گزارش جدید وب‌سایت اسپیدتست متوسط سرعت دانلود اینترنت ثابت به ۶۶.۲۵ مگابیت بر ثانیه و متوسط جهانی سرعت آپلود اینترنت ثابت به ۲۸.۵۶ مگابیت بر ثانیه اعلام شده است. طبق این گزارش، متوسط سرعت دانلود اینترنت موبایل ایران ۲۷.۱۷ مگابیت بر ثانیه و متوسط سرعت آپلود اینترنت موبایل ایران نیز ۹.۶۵ مگابیت بر ثانیه است. چنین ارقامی ایران را از میان ۱۳۹ کشور به جایگاه ۷۲ رسانده است که از افت یک پله‌ای رتبه ما حکایت دارد. متوسط سرعت دانلود اینترنت ثابت ایران نیز در ماه ژوئن سال ۲۰۲۲ میلادی به ۱۰.۲۳ مگابیت بر ثانیه و متوسط سرعت آپلود آن به ۱.۶۱ مگابیت بر ثانیه رسیده است. ایران در بخش اینترنت ثابت از بین ۱۸۲ کشور در جایگاه ۱۴۵ قرار گرفته که از افت ۴ پله‌ای حکایت دارد. [۱۳] گفتنی است، در ماه های اخیر در مقاطع مختلفی اختلال در سرعت اینترنت، باعث شکایت و نارضایتی مردم شده است، به گونه‌ای که در طول اردیبهشت ماه، طبق آمار منتشر شده از سوی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، ۵۴۰۰ شکایت از اینترنت به ثبت رسیده است. اتفاقی که وزیر ارتباطات با اعلام برنامه‌ریزی‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت برای توسعه اینترنت به آن واکنش نشان داده است.[۱۴]
فعال شدن حالت Safe Search در سرویس جستجوی گوگل
چند روز پس از فعال شدن حالت Safe Search در سرویس جستجوی گوگل برای کاربران ایرانی، وزیر ارتباطات در گفت و گویی با خبرنگاران، اعلام کرد که محدودیتی که اعمال شده بحث قفل کودک نیست ولی امکانی فراهم شده تا صرفاً دسترسی به محتواهای غیراخلاقی و با خشونت بسیار شدید محدود شود و این نگرانی خانواده‌ها و خواسته‌ی به حق آن‌ها است. زارع پور در ادامه تاکید کرد: «دسترسی به محتواهای غیراخلاقی و خشونت بسیار شدید در جمهوری اسلامی ایران جزو خطوط قرمز است و در خیلی از کشورهای دیگر هم دسترسی به این موضوعات محدود شده است». البته برخی منتقدان این طرح را قدمی برای اجرایی شدن طرح صیانت از فضای مجازی تلقی می‌کنند که بارها مورد اعتراض مردم واقع شده است.[۱۵] با این وجود به نظر می‌رسد، اصل مسئله جلوگیری از اشاعه چنین محتواهایی برای محافظت از امنیت روانی جامعه لازم می‌نماید اما نکته قابل تامل این است که با توجه به مسیر پیشرفت و توسعه فناوری، در آینده ای نزدیک، دیگر امکان فیلتر کردن چنین محتواهایی وجود نخواهد داشت و باید راهبردی جایگزین برای آن اندیشیده شود.
ظرفیت‌سازی حکمرانی فضای مجازی
نامه ۱۰۰۰ استاد حوزه و دانشگاه به سران قوا در مورد ساماندهی فضای مجازی
از مهمترین اخبار مرتبط با حکمرانی فضای مجازی کشور در تیر ماه، نامه هزار نفر از اساتید دانشگاه و حوزه به رؤسای قوای سه‌گانه بود که در آن خواستار اهتمام جدی به رفع عقب‌ماندگی و جلوگیری از آسیب‌های گسترده فضای مجازی کنونی ایران شده بودند. نویسندگان و امضاکنندگان این نامه، ضمن توجه دادن مسئولان به مطالبات مکرر رهبر معظم انقلاب درباره لزوم حکمرانی و سالم‌سازی عرصه فضای مجازی، انتظارات خود را در این زمینه به صورت روشن از هر یک ازسران قوا بویژه ریاست محترم جمهور مطرح کرده بودند.[۱۶]
کلید خوردن طرح استیضاح وزیر ارتباطات
یکی از اخبار برجسته واپسین روزهای تیرماه، کلید خوردن طرح استیضاح وزیر ارتباطات با امضای ده تن از نمایندگان بود. عدم توزیع عادلانه اعتبارات، انتصابات ناکارآمد در بدنه وزارت ارتباطات، عدم تحقق برنامه‌های ارائه شده توسط وزیر در جلسه رأی اعتماد طبق برنامه زمان‌بندی، عدم تعیین تکلیف کارگزاران مخابرات روستایی، عدم آنتن‌دهی و پوشش شبکه اینترنت به ویژه در روستاها و پایین بودن خدمات‌رسانی در حوزه کاری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات محورهای درخواست استیضاح وزیر ارتباطات هستند. گفتنی است نمایندگان مجلس طی یک سال گذشته بارها انتقادات فراوانی نسبت به کیفیت و قیمت اینترنت داشته‌اند. علاوه بر این، عرضه اینترنت رایگان میان سه دهک اول جامعه نیز با انتقادات برخی نمایندگان همراه بوده و آن را توهین دانسته بودند.[۱۷]
انتصابات تیرماه: عضویت مهدی صرامی در هیئت عامل سازمان فناوری اطلاعات ایران و انتصاب رییس جدید تتا
عیسی زارع‌پور، ضمن تقدیر و تشکر از سجاد فلاح، طی حکمی مهدی صرامی را به سمت «عضو هیئت عامل سازمان فناوری اطلاعات ایران» منصوب کرد. اهتمام و همکاری در برآورده نمودن مأموریت‌های ویژه سازمان فناوری اطلاعات در دوره جدید شامل «ارائه یکپارچه کلیه خدمات دولت هوشمند از طریق درگاه ملی خدمات»، «بسترسازی برای توسعه خدمات متنوع هوشمند مورد نیاز آحاد مردم توسط بخش خصوصی»، «شکل‌گیری اپراتور‌های ارائه دهنده خدمات هوشمند به شهروندان» و «دستیابی به اهداف مشخص شده در سند طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات در لایه خدمات» از اهمّ انتظارات وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات از مهدی صرامی است که در حکم انتصاب وی آمده است. مهدی صرامی دارای مدرک کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی از دانشگاه علامه طباطبائی است. وی بیش از ۱۵ سال سابقه فعالیت‌های اجرایی در حوزه فناوری اطلاعات و فضای مجازی را در کارنامه خود دارد.[۱۸]
همچنین وزیر صنعت، معدن و تجارت طی حکمی، امین کلاهدوزان را به سرپرستی جدید مرکز توسعه تجارت الکترونیکی منصوب کرد. پیش از این، علی رهبری سرپرست مرکز تتا بود. سیدرضا فاطمی امین در حکم کلاهدوزان آورده است: بنا بر پیشنهاد معاون محترم تجارت و خدمات و نظر به شایستگی، تعهد و تجارب ارزنده جنابعالی، به موجب این حکم به سمت سرپرست مرکز توسعه تجارت الکترونیکی وزارت صنعت، معدن و تجارت منصوب می‌شوید. انتظار می‌رود با همکاری همه بخش‌های مرتبط در وزارت صمت و سایر سازمان‌های حاکمیتی، در خدمت به مردم و کسب‌وکارها کوشا باشید. امین کلاهدوزان دانش‌آموخته کارشناسی رشته مخابرات بوده و تحصیلات تکمیلی خود را در رشته‌های مدیریت اجرایی و مدیریت راهبردی کسب‌وکار ادامه داده و سابقه کاری در جایگاه‌های مدیریت ارشد سازمان‌های دولتی و شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات را دارد.[۱۹]
پی‌نوشت‌ها:
[۱] <https://www.mehrnews.com/news/5544147/%D8%AD%D8%B6%D9%88%D8%B1-%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84-%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87>
[۲] https://digiato.com/article/2022/07/24/cooperation-iran-russia-field-information-technology
[۳] https://digiato.com/article/2022/07/16/satra-attention-to-vods
[۴] https://www.farsnews.ir/news/14010421000952/%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D8%A7-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%B4-%D8%AA%D9%88%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%85-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%82%D8%B7%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%AF
[۵] https://digiato.com/article/2022/07/16/alibaba-world-cup-2022-packages
[۶] https://irancell.ir/b/294484/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%84-%D8%B1%D9%88%DB%8C-%D9%BE%D9%84%DB%80-%D9%86%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF-%D8%A8%D9%87-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%D8%B1%D9%85
[۷] https://www.mehrnews.com/news/5521731/%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%D8%AD%D9%81%D8%A7%D8%B8%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B6%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AC%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%B4%D8%AF
[۸] https://www.mehrnews.com/news/5534094/%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87-%D9%81%DB%8C%D8%A8%D8%B1%D9%86%D9%88%D8%B1%DB%8C-%DA%AF%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D9%88%D9%84-%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%D8%B1%D9%88%DA%98%D9%87-%D8%B4%D8%A8%DA%A9%D9%87-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA
[۹] https://www.mehrnews.com/news/5532189/%D8%AA%D8%AF%D9%88%DB%8C%D9%86-%DA%86%D8%A7%D8%B1%DA%86%D9%88%D8%A8-%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B7%D8%A7%D8%AA-%D8%AB%D8%A7%D8%A8%D8%AA-%D9%88-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%87%D8%A7
[۱۰] https://www.farsnews.ir/news/14010408001080/%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D9%81%D8%B6%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AC%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D9%88-%D8%AD%D8%A7%DA%A9%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%DB%8C%D8%AC%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84%7C-%D8%AA%D9%86%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%AD%DA%A9%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1
[۱۱] https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/04/16/2740017/%D9%86%D8%AD%D9%88%D9%87-%D8%AB%D8%A8%D8%AA-%D9%86%D8%A7%D9%85-%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%AA-%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-3-%D8%AF%D9%87%DA%A9-%DA%A9%D9%85-%D8%AF%D8%B1%D8%A2%D9%85%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87
[۱۲] https://digiato.com/article/2022/07/06/free-internet-for-low-income-people-in-iran
[۱۳] https://gadgetnews.net/661718/iran-internet-speed-statistics-new-speedtest-report/
[۱۴] https://www.irna.ir/news/84801151/%DA%A9%D8%A7%D9%87%D8%B4-%D8%B3%D8%B1%D8%B9%D8%AA-%D9%88-%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%AA-%D8%B5%D8%AF%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D8%AF%D8%B1%D8%A2%D9%88%D8%B1%D8%AF
[۱۵] https://www.zoomit.ir/tech-iran/384420-safe-search/
[۱۶] https://www.ghatreh.com/news/nn64184881/%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%82%D9%88%D8%A7-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%81%D8%B6%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AC%D8%A7%D8%B2%DB%8C
[۱۷] https://digiato.com/article/2022/07/16/impeachment-minister-communications
[۱۸] https://www.iribnews.ir/fa/news/3503679/%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C-%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D8%B6%D9%88-%D9%87%DB%8C%D8%A6%D8%AA-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%81%D9%86%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%AF
